Uprawa arbuza w Polsce

Owoc czy warzywo? Potocznie nazywany jest owocem. Natomiast formalnie arbuz, inaczej kawon, jest warzywem i należy do rodziny roślin dyniowatych. Duże znaczenie użytkowe ze względu na jadalne, soczyste owoce ma arbuz zwyczajny (Citrullus lanatus), pochodzący z północno-zachodniej Afryki (prawdopodobnie udomowiony tam już ponad 5 tysięcy lat temu). Dlatego jest ważny z punktu widzenia produkcji rolniczej. W Polsce rośnie jego popularność w uprawie profesjonalnej.

Iwona Polewska-Jankowiak

Arbuzy uprawia się głównie w Afryce, Sudanie oraz na południu Europy i w południowo-zachodniej Azji. Jednak w Polsce też nie są one novum. Na Mazowszu uprawiane były już ponad 30 lat temu – głównie pod osłonami. Prym wiodły odmiany tureckie, które w naszych warunkach klimatycznych plonowały wysoko i miały bardzo dobre walory smakowe. Jednak cena na rynku hurtowym była zbyt niska, aby polscy producenci mogli konkurować z tymi z południa Europy i Afryki. Jak zatem w Polsce uprawiać arbuzy z zyskiem?

Uprawa arbuza, wymagania

Czasem słyszy się, że arbuz ma wymagania podobne do dyni (bo przecież do tej rodziny należy), innym razem, że do ogórka gruntowego… A jaka jest prawda? Taka, że arbuz to ani dynia, ani ogórek i ma swoje wymagania. Decydując się na jego uprawę, należy bardzo dobrze dobrać i przygotować stanowisko oraz wybrać sprawdzoną odmianę. Chcąc uzyskać wysoki plon handlowy, trzeba sadzić rozsadę na glebach lekkich. Niestety, na ciężkich nie uda się tego osiągnąć, co nie oznacza jednak, że nic tam nie urośnie.

Przygotowanie stanowiska pod uprawę arbuza wymaga przede wszystkim zastosowania intensywnego nawożenia organicznego. Dobrym źródłem jest tradycyjny obornik bydlęcy (dobrze rozłożony, po pryzmowaniu przez min. 2 lata), w ilości mniej więcej 50 t/ha. W przypadku problemu z dostępnością obornika czy dobrego (przebadanego) podłoża popieczarkowego należy zastosować nawóz organiczny Algasoil (100 kg/ha) lub Rosahumus (6 kg/ha). Zaleca się też młode rozsady roślin zaraz po wysadzeniu do gruntu podlać lub opryskać preparatem Startus Active (3 l/ha) w celu stymulacji systemu korzeniowego i wzbogacenia gleby w substancje organiczne. Tradycyjne nawożenie gleby powinno być prowadzone na podstawie wyników jej analizy. Zapotrzebowanie roślin arbuza na składniki pokarmowe, przy zakładanym średnim plonie handlowym na poziome 50 t/ha, wynosi: 150 kg azotu (N), 80–100 kg fosforu (P), 200–250 kg potasu (K), 80–90 kg magnezu (Mg), 1800–2000 mg wapnia (Ca). W glebie nie może też brakować mikroelementów (bor, żelazo, molibden, cynk, krzem).

Arbuz, podobnie jak inne warzywa, jest uprawą wrażliwą na formy chlorkowe, dlatego do jego nawożenia rekomendowane są nawozy wieloskładnikowe bezchlorkowe, np. Rosafert 12-12-17 i 5-15-24, lub pojedyncze, takie jak siarczan potasu, saletra potasowo-wapniowa, TrifosGran Premium, ASX pK plus czy Siarczan wapnia ASX, który jest źródłem wapnia odżywczego.

Kolejnym ważnym czynnikiem w uprawie arbuza jest pH gleby – optymalne wynosi od 6,6 do 7,2. Jeśli gleba będzie lekko kwaśna lub kwaśna owoce, nie będą kształtne, nie będą dorastać i częściej będą podatne na choroby.

Arbuzy wymagają także ściółkowania (czarna folia polietylenowa lub włóknina polipropylenowa), które ma na celu utrzymywanie wyższej temperatury gleby. Ponadto ogranicza zachwaszczenie oraz nadmierne odparowywanie wody, czynnika determinującego plon. Istotnym elementem jest również rozłożenie linii nawodnieniowych pod ściółkę i doprowadzenie wody. Daje to możliwość dostarczenia w trakcie sezonu wegetacyjnego nie tylko wody, ale i niezbędnych składników pokarmowych, które będą kształtowały wysoki plon. Największe zapotrzebowanie na wodę ma miejsce w okresie intensywnego wzrostu roślin oraz po zawiązaniu owoców. W czasie intensywnego wzrostu owoców warto kontrolować wilgotność gleby (nie może być za mokro!) w celu zapobiegania ich pękaniu (zwłaszcza jeśli w glebie występują deficyty boru i wapnia!). Ponadto niższa wilgotność gleby sprzyja równomiernemu i szybszemu dojrzewaniu owoców.

Decydującym czynnikiem plonotwórczym jest też oczywiście pogoda. Jej przebieg może bardzo pomóc lub utrudnić uprawę arbuza, przede wszystkim uzyskanie wysokich parametrów jakościowych, a szczególnie Brix (poziom słodkości owoców). Wymagany poziom Brix, czyli tak zwana norma, wynosi 7–8, ale w polskim klimacie można uzyskać nawet 10–14, w zależności od sposobu uprawy oraz od ilości słońca i wody w trakcie sezonu produkcyjnego. Warto dodać, że arbuz źle znosi wysokie temperatury (powyżej 28°C). Powodują one gnicie owoców oraz gąbczastość miąższu.

Uprawa arbuza krok po kroku

Zatem, aby uzyskać wymarzony plon 100 ton arbuza z hektara lub choć tak wysoki plon handlowy, który przyniesie satysfakcjonujący zysk, należy najpierw dobrać odpowiednie stanowisko i właściwie je przygotować oraz wybrać dobrą odmianę. Następnie przychodzi czas na produkcję rozsady.

Można to zrobić samodzielnie w tunelach foliowych lub zlecić profesjonalnemu producentowi. Produkcja rozsady polega na wysianiu nasion do pierścieni o średnicy 10–14 cm wypełnionych substratem torfowym. Na rynku są dostępne gotowe substraty przeznaczone do rozsad warzyw – najczęściej są one dość uniwersalne. Można go też przygotować samemu, dodając do dobrej jakości torfu w odpowiednich proporcjach nawozy do nawożenia startowego, np. Microstar PMX, i kwasy humusowe, np. Rosahumus. Po wysianiu nasion do pierścieni należy przykryć je cienką warstwą substratu, wyrównać powierzchnię i podlewać wodą. Gdy rośliny wytworzą 3–4 liście właściwe, rozsadę należy hartować poprzez obniżanie temperatury (wietrzenie tunelu) oraz stopniowo ograniczać podlewanie roślin (ale nie wolno przesuszyć substratu!). Rozsady arbuza wysadza się do gruntu w maju. Pogoda w tym okresie często bywa zmienna, dlatego w celu stworzenia roślinom na stałym miejscu jak najlepszych warunków należy wykonywać zabiegi biostymulujące, stosując Maral (1,5 l/ha) oraz ASX Tytan plus (0,2 l/ha) + ASX Krzem plus (0,5 l/ha). Jako bezpieczne i ekologiczne źródło azotu, którego rośliny również potrzebują przez cały sezon wegetacyjny, warto wykorzystać preparat Rhizosum N plus (25 g/ha) w formie oprysku roślin i gleby.

Można go zaaplikować w dwóch terminach:

•  jako przygotowanie stanowiska przed wysadzeniem rozsady wczesną wiosną,
•  do 2–3 tygodni po wysadzeniu rozsady do gruntu, w formie oprysku na rośliny.

Takie zabiegi biostymulujące dają roślinom więcej wigoru i możliwości do budowania wysokich plonów.

Kolejnym krokiem w uprawie arbuza jest dokarmianie roślin poprzez fertygację. Do tego celu należy wykorzystywać nawozy z serii Ultrasol lub Rosasol (średnio 10–15 kg nawozu/hektar/tydzień) przemiennie z CaTs Tiosiarczanem wapnia (15 l/ha). Jako pierwszy aplikuje się Ultrasol lub Rosasol fosforowy, następnie zrównoważony, a potem potasowy. Taki system nawożenia zapewnia systematyczne dokarmianie roślin zbilansowanymi składnikami w odpowiednich proporcjach. Jeśli w analizie gleby ujawniono niskie zawartości mikroelementów, to warto przy każdej aplikacji pożywki dodawać do niej nawóz zawierający wszystkie mikroelementy, np. ASX Complex (0,5 kg/ha).

Ostatnim bardzo ważnym elementem nawożenia arbuza jest dokarmianie dolistne. Tu znaczenie ma nie tylko forma nawozu, ale i termin aplikacji. Jest to istotne przede wszystkim w kontekście uzyskania owoców, które będą trwałe w obrocie handlowym. Na ten parametr mają wpływ głównie wapń i krzem. Jeśli chodzi o wapń, to trzeba wybrać taką odżywkę dolistną, która wykazuje 100% skuteczności w dostarczeniu go do owocu i jednocześnie gwarantuje bezpieczeństwo zabiegu. Dlaczego? Ponieważ pierwszy zabieg dolistny wapniem w tej uprawie należy wykonać bardzo wcześnie, bo już na początku kwitnienia, drugi w jego pełni, a trzeci, gdy utworzą się już pierwsze owoce. Skutecznym produktem jest Metalosate Calcium (1,5 l/ha), w którym wapń jest skompleksowany aminokwasami roślinnymi, co gwarantuje stuprocentowy efekt odżywienia wapniem, a także stymuluje rośliny do wzrostu i plonowania. Do Metalosate Calcium warto dodać ASX Krzem plus (0,5 l/ha), jako źródło drugiego składnika niezbędnego do budowania jakości i trwałości owoców w obrocie handlowym.

Szczegółowy program nawożenia i fertygacji arbuza został przedstawiony na schemacie.

Zagrożenia w uprawie arbuza

Kształtowanie plonu arbuza jest związane nie tylko z nawożeniem, ale także z właściwą ochroną plantacji. Jak każda uprawa, jest on atakowany przez choroby i szkodniki.

W przypadku chorób najczęściej konieczna jest szczelna ochrona zapobiegawcza przed mączniakiem rzekomym, zgorzelą siewek, kanciastą plamistością ogórka i parchem. W celu zabezpieczenia plantacji przed tymi patogenami, poza tradycyjnymi fungicydami, które są zarejestrowane do ochrony arbuza (a jest ich niewiele), rekomendowane i sprawdzone są takie preparaty, jak Viflo miedź-bor (3 l/ha) i Omex Zynergy (1 l/ha). Obydwa produkty nie mają okresu karencji. Trzeba jednak pamiętać, że służą do zapobiegania chorobom, uszczelniają zabiegi tradycyjnymi fungicydami, ale nie wykazują działania interwencyjnego (nie są skuteczne w przypadku już istniejących infekcji).

Szkodniki, które stanowią zagrożenie dla arbuza, to:

•  mszyce,
•  zmiennik,
•  przędziorek chmielowiec.

Należy z nimi walczyć przy użyciu insektycydów zgodnie z programem ochrony roślin.

Rozsady arbuza wysadza się do gruntu w maju. Pogoda w tym okresie często bywa zmienna, dlatego w celu stworzenia roślinom na stałym miejscu jak najlepszych warunków należy wykonywać zabiegi biostymulujące.

Czy wiesz, że…

…dojrzałość zbiorcza arbuza jest wtedy, gdy następuje zasychanie szypułki, a owoc dość łatwo daje się oderwać. Pierwsze dojrzałe owoce pojawiają się zwykle na początku sierpnia, ale oczywiście zależy to od przebiegu pogody.