Niebezpieczne szkodniki w uprawie warzyw kapustnych

Warzywa kapustne stanowią cenne źródło witamin i składników odżywczych dla człowieka. Ich produkcja jest zatem dość popularna w Polsce. Niestety, uprawy te są lubiane także przez różne gatunki szkodników. Plantatorzy mają do czynienia z coraz bardziej uciążliwymi owadami, żerującymi na warzywach kapustnych.
Karolina Jazic

W ostatnich latach rośnie zarówno liczba nowych, problematycznych gatunków szkodników, jak i nasilenie ich występowania. Wpływ na to mają przede wszystkim zmiany klimatyczne i wycofywanie z użycia substancji czynnych stosowanych do ochrony upraw. Sucha i ciepła pogoda sprzyja występowaniu szkodników, a w ostatnich latach takie właśnie warunki towarzyszą wegetacji roślin. Ponadto przedłużająca się ciepła jesień sprawia, że pojawiają się kolejne pokolenia. Natomiast brak silnych zim i mrozów, jakie odnotowywano przed laty, przyczynia się do przetrwania zimujących osobników, które mogą rozpocząć żerowanie już wczesną wiosną. Do najgroźniejszych szkodników warzyw kapustnych należą gąsienice motyli, mączliki, wciornastki, mszyce i śmietka kapuściana.

Bezwzględna muchówka

Śmietka kapuściana jest jednym z najbardziej problematycznych szkodników warzyw kapustnych. Dorosły osobnik – szara muchówka o długości do 6 mm – może złożyć do 160 jaj. Są one białe i podłużne, długości mniej więcej 1,2 mm. Larwy są beznogie, białożółte, długie na 7–10 mm, na końcu ich ciała znajduje się wieniec wyrostków, widoczne są czarne haki gębowe. Bobówka natomiast początkowo jest żółta, później brunatnieje, ma długość 5–6,5 mm. Jest to stadium zimujące w glebie.

Nalot pierwszego pokolenia może rozpocząć się już w połowie kwietnia. Wówczas samice składają jaja w okolicy szyjki korzeniowej roślin. Larwy wylęgają się w maju i żerują na częściach podziemnych (korzeń i szyjka korzeniowa). Nalot drugiego pokolenia przypada na czerwiec i może trwać do końca sierpnia. Natomiast trzecie pokolenie występuje od sierpnia do października, w zależności od pogody. Samice drugiego i trzeciego pokolenia składają jaja zarówno w części podziemnej, jak i nadziemnej, u nasady dolnych liści. Ich larwy, poza korzeniem, mogą żerować także w dolnej części nerwów liści kapusty oraz pod różami brokułu i kalafiora, a tak-że w główkach kapusty brukselskiej. Do ograniczania śmietki kapuścianej należy podejść kompleksowo. Ważne są i zabiegi chemiczne, i agrotechniczne.

Zaleca się wykonać głęboką orkę po zbiorach, która spowoduje wyrzucenie części zimujących bobówek na wierzchnią warstwę gleby, co przyczyni się do ich ginięcia pod wpływem niskiej temperatury lub zjedzenia przez ptaki. Należy także unikać sąsiedztwa upraw długo kwitnących, np. lucerny, koniczyny, ale także rzepaku i plantacji nasiennych, ponieważ muchówki odżywiają się nektarem. Z tego samego powodu powinno się zwalczać chwasty jeszcze przed zakwitnięciem. Bez wątpienia istotny jest także właściwy płodozmian. Warto również systematycznie lustrować pola, aby zareagować w odpowiednim momencie i wykonać oprysk. Monitoring tego szkodnika można przeprowadzić za pomocą feromonowych pułapek, odławiających samice. Zaleca się zainstalować 2 pułapki na polu i sprawdzać je przynajmniej 2–3 razy w tygodniu. Próg ekonomicznej szkodliwości to 2 muchówki dziennie, odłowione przez 2 kolejne dni. W rejestracji nie ma wielu środków dozwolonych do zwalczania śmietki kapuścianej. Można jednak zastosować produkty Kobe 20 SP (w dawce 0,2 kg/ha) lub Benevia 100 OD (w dawce 0,75 l/ha). Warto wiedzieć, że niektóre insektycydy, zwalczające inne szkodniki w kapustnych, np. pyretroidy czy Movento 100 SC, mogą mieć także działanie ograniczające śmietkę. Dobrą opcją jest również zaprawianie rozsady produktem Verimark 200 SC w dawce 15 ml na 1000 roślin. W tym przypadku ważna jest precyzja wykonania zabiegu, dlatego dobrze jest zlecić to firmie produkującej rozsadę.

Żarłoczne gąsienice

W sezonie wegetacyjnym sporym problemem są larwy motyli, takich jak tantniś krzyżowiaczek, bielinki, piętnówka kapustnica czy błyszczka jarzynówka. W ostatnich latach szczególnie szkodliwy jest tantniś krzyżowiaczek. Występują zazwyczaj 3 (czasem 4) pokolenia tego szkodnika. Pierwsze pojawia się w czerwcu, drugie w lipcu, a ostatnie w sierpniu i wrześniu. Jedna samica tego niewielkich rozmiarów motyla może złożyć aż 160 jaj na spodniej stronie liścia, wzdłuż nerwów. Cykl rozwojowy tantnisia krzyżowiaczka trwa 3–4 tygodnie, natomiast im cieplejsza pogoda, tym szybciej może on zachodzić (nawet w 2 tygodnie). Szkody wyrządzają larwy żerujące w liściach sercowych. Po wylęgu początkowo minują liście, później zeskrobują warstwę miękiszu, tworząc tzw. okienka. Starsze osobniki wychodzą na powierzchnię liści i wygryzają dziury. Mogą także uszkadzać główki kapusty brukselskiej lub róże brokułu i kalafiora. Szczególnie duże zagrożenie stanowią, gdy żerują na wierzchołku pędu, ponieważ uszkadzając stożek wzrostu, mogą spowodować problemy z zawiązywaniem główki lub tworzeniem się róży głównej.

W celu ograniczenia szkód powodowanych przez gąsienice należy oczywiście prowadzić monitoring w celu ustalenia, czy pojawił się nalot motyli, a następnie czy zostały złożone jaja.

Oprysk insektycydem wykonuje się w okresie wylęgu larw, gdyż środki najlepiej działają na najmłodsze stadia larwalne. W tej fazie można zastosować Delfin WG (w dawce 0,75 kg/ha) łącznie z adiuwantem Prolonger (0,3–0,4 l/ha), który pomoże rozprowadzić ciecz roboczą na roślinie i zwiększyć jej odporność na zmywanie przez ewentualny deszcz. Lepsze pokrycie roślin można uzyskać także dzięki zastosowaniu większej ilości wody (nawet do 800 l/ha) oraz wybierając odpowiednie dysze. Zaleca się wykonać zabieg w godzinach wieczornych lub w pochmurny dzień. Środek można stosować zarówno w uprawach konwencjonalnych, jak i ekologicznych, ponieważ w jego skład wchodzi bakteria Bacillus thuringiensis spp. kurstaki. Insektycyd ten wykazuje mocne działanie żołądkowe, które prowadzi do zaprzestania żerowania i śmierci gąsienic. W kolejnym zabiegu można zastosować produkt Affirm 095 SG w dawce 1,5 kg/ha. Zawarty w nim benzoesan emamektyny działa wgłębnie i translaminarnie w roślinie, czyli ma zdolność przechodzenia na spodnią stronę liścia. Wykazuje wydłużony efekt działania, jednocześnie mając dość krótki okres karencji (3 dni). Przy okazji warto podkreślić, że sezon 2022 był ostatnim z możliwością stosowania indoksakarbu.

Uporczywa biała mucha – zwalczanie

W ostatnich latach uporczywym szkodnikiem w uprawach stał się mączlik warzywny. Potocznie nazywa się go białą muchą, choć tak naprawdę to pluskwiak. Występuje on powszechnie, a w największym nasileniu można spotkać go w rejonach, gdzie uprawia się duże ilości warzyw, zwłaszcza kapustnych.

Zimują osobniki dorosłe, np. na rzepaku ozimym lub chwastach (glistnik jaskółcze ziele). Są one w stanie wytrzymać mrozy nawet do -18°C. Wiosną na tych roślinach rozwija się pierwsze pokolenie mączlika warzywnego, następnie osobniki dorosłe przelatują na warzywa kapustne. W sezonie występuje 4–6 pokoleń, w zależności od przebiegu pogody – jeśli jesień jest ciepła, to nawet do października. Cykl rozwojowy białej muchy trwa przeciętnie 3–4 tygodnie, ale im wyższe temperatury, tym jest on krótszy. Samica może złożyć do 150 jaj. Są one ułożone najczęściej w półkolu. Larwy (do trzeciego pokolenia) i osobniki dorosłe żerują, wysysając soki roślinne. Ogładzają w ten sposób roślinę, prowadząc do zahamowania jej wzrostu, deformacji, żółknięcia i więdnięcia, a w rezultacie do redukcji plonu. Ponadto wydzielają spore ilości rosy miodowej (spadzi), na której mogą rozwijać się grzyby sadzakowe, utrudniające wymianę gazową i fotosyntezę roślin.

Strategia ochrony przed mączlikiem warzywnym powinna być oparta na niszczeniu chwastów na plantacji i wokół niej oraz na zabiegach insektycydami, wykonywanych po zaobserwowaniu pojawu szkodnika.

Do zwalczania mączlików w uprawie kapusty skuteczne są produkty Teppeki 50 WG/Afinto 50 WG, zawierające długo działający flonikamid. Produkty te działają w roślinie układowo i translaminarnie, więc mają zdolność przemieszczania się na spodnią stronę liścia, czyli tam, gdzie szkodnik najczęściej żeruje. Dobre efekty zapewnia także środek Movento 100 SC, zawierający spirotetramat. Insektycyd ma zdolność krążenia w roślinie wraz z jej sokami, dając wydłużone działanie. Szybkość pobrania i uzyskania skuteczności zależy od wigoru roślin. Zdarza się, że pierwsze efekty obserwuje się dopiero po kilku dniach od oprysku. Wart uwagi jest także naturalny preparat zawierający olejek pomarańczowy – Limocide. Działa on mechanicznie na szkodniki o miękkim korpusie ciała. Pozwala na uzyskanie szybkiego efektu unieruchomienia mącz-lików i zaprzestania żerowania. Może być stosowany samodzielnie bądź w mieszaninie ze środkiem chemicznym. Ponadto do zwalczania mączlików dozwolony jest insektycyd Benevia 100 OD (cyjanotraniliprol). Wymienione środki mają także działanie na mszyce i wciornastki, które również potrafią być problematyczne na plantacjach warzyw kapustnych. Oczywiście szkodników żerujących na tych gatunkach roślin jest znacznie więcej, np. wspomniane mszyce czy wciornastki, a także pchełki, miniarki, gnatarz, paciornica, chowacze i drążyny. Z tego powodu kapustne nie są łatwe w uprawie, zwłaszcza obecnie, gdy nasilenie szkodników wzrasta, a liczba dozwolonych substancji maleje.