Choroby warzyw wywoływane przez grzyby z rodzaju Fusarium i Pythium

Grzyby z rodzaju Fusarium oraz niektóre gatunki organizmów grzybopodobnych z rodzaju Pythium powodują poważne straty gospodarcze w uprawach papryki, pomidora i ogórka pod osłonami. Patogeny atakują rośliny poprzez system korzeniowy. Ich szkodliwość w produkcji warzyw jest odnotowywana na różnych etapach rozwoju upraw – od siewu do zbiorów.

dr Jan Sobolewski/Instytut Ogrodniczy Skierniewice

Patogeny odglebowe stanowią duże zagrożenie dla upraw z wielu powodów, m.in. tych omówionych poniżej.

Wycofanie z użycia głównych fungicydów chroniących siewki i rozsadę naraża je na zgorzel siewek, która jest przyczyną rozwoju chorób roślin w późniejszym stadium ich wzrostu.

•  Bytowanie patogenicznych grzybów w podłożu wymusza stosowanie specyficznych metod ograniczania ich populacji, znacznie różniących się od typowej ochrony roślin przed patogenami części nadziemnych.
•  Skuteczne zwalczanie patogenów odglebowych w głównej mierze polega na stosowaniu zapobiegawczych metod, przede wszystkim dezynfekcji podłoża lub wykorzystaniu mikroorganizmów antagonistycznych w stosunku do patogenów.
•  Zróżnicowany zakres temperatur, przy których poszczególne patogeniczne grzyby intensywnie się rozwijają, wymaga dostosowania warunków termicznych podłoży w celu minimalizacji ich rozwoju.
•  Z uwagi na wymagane znaczne przerwy między odkażaniem podłoży a rozpoczęciem uprawy wykonanie tego zabiegu nie zawsze jest możliwe, biorąc pod uwagę harmonogram upraw danego gatunku.
•  Diagnoza sprawcy więdnięcia roślin, czyli głównej cechy objawowej chorób odglebowych, jest trudna, ponieważ wiele czynników (nie zawsze patogeny) wywołuje takie symptomy.

Zgorzel siewek wywołana przez Fusarium spp. i Pythium spp.

Dla producentów papryki, pomidora i ogórka duży problem stanowią zgorzele siewek, których sprawcami są m.in. Fusarium spp. i Pythium spp. W uprawie pod osłonami dotyczy on także rozsady. Zagrożenie zgorzelą siewek jest tym większe, że wycofano wiele zapraw grzybobójczych, zwłaszcza zawierające tiuram. Obecnie w celu ochrony przed Fusarium spp. i Pythium spp. siewek i rozsady roślin przeznaczonych do uprawy pod osłonami stosuje się m.in. Biocontrol T34, zawierający grzyb Trichoderma. Produkt ma zdolność do kolonizacji podłoża i strefy korzeniowej roślin, gdzie konkuruje z patogenami roślin o przestrzeń i składniki pokarmowe. Ponadto może na nich pasożytować. Biocontrol T34 w uprawie siewek i rozsady pomidora, ogórka i papryki pod osłonami można stosować w postaci:

•  jednorazowego wymieszania środka z podłożem przed siewem lub sadzeniem,
•  wymieszania środka z podłożem przed lub bezpośrednio po wysiewie nasion lub wysadzeniu ukorzenionych sadzonek,
•  wymieszania środka z podłożem bezpośrednio przed sadzeniem lub rozsadzaniem roślin,

W uprawie ogórka ponadto można aplikować Biocontrol T34 przez system nawadniający – po przesadzeniu i w trakcie uprawy roślin w pojemnikach.

Bardzo ważnym zagadnieniem jest produkcja rozsady o dobrych parametrach i pozbawionej patogenów, które mogłyby zostać wprowadzone do uprawy roślin na miejscu stałym.

W zaawansowanym stadium wzrostu warzyw zagrażają patogeny z rodzaju Fusarium spp., i Pythium spp.

Na dalszym etapie rozwoju papryki, pomidora i ogórka roślinom także zagrażają patogeny i z rodzaju Fusarium spp., i Pythium spp.

W uprawie pomidora grzyby z rodzaju Fusarium powodują:

•  Fuzaryjne więdnięcie pomidora (grzyb Fusarium oxysporum f.s p. lycopersici). Po mniej więcej dwóch miesiącach od posadzenia roślin następuje ich więdnięcie, rozpoczynające się od dolnych liści, zwykle widoczne po jednej stronie rośliny. Rośliny są zahamowane we wzroście i stopniowo zamierają. Typowym objawem choroby, widocznym po rozcięciu wzdłużnym łodygi w rejonie szyjki korzeniowej, jest ciemnobrązowe przebarwienie wiązek przewodzących. Fusarium oxysporum f. sp. lycopersici najlepiej się rozwija w temperaturze 25–28°C.
•  Fuzariozę zgorzelową pomidora (grzyb Fusarium oxysporum f. sp. radicis-lycopersici). Choroba powoduje duże straty w uprawach prowadzonych na podłożach inertnych (wełna mineralna). Grzyb infekuje rośliny przez naturalne zranienia, powstające na korzeniach w miejscach wyrastania korzeni bocznych lub u podstawy łodygi, w punktach tworzenia się korzeni przybyszowych. Patogen do szybkiego rozwoju potrzebuje niskiej temperatury podłoża, w granicach 10–18°C. Symptomy choroby to brązowienie i gnicie korzeni, brunatnienie wewnętrznych tkanek piętki korzeniowej i podstawy łodygi oraz wiązek przewodzących w dolnej części łodygi, do wysokości ±30 cm. Na zewnątrz, przy szyjce korzeniowej, można zaobserwować suche, nekrotyczne brązowe wżery, Często widoczny jest też nekrotyczny pierścień obejmujący szyjkę korzeniową.

Natomiast wiele gatunków Pythium wywołuje infekcje korzeni pomidora. Zimą i wczesną wiosną występują gatunki zimnolubne, np. P. debarianum, P. ultimum, rozwijające się w temperaturach 15–20°C. Latem dominują te ciepłolubne, np. P. aphanidermatum, dla których optymalny zakres temperatur to 26–30°C. Zagrożenie ze strony Pythium jest znacznie większe w systemach bezglebowych w porównaniu do upraw tradycyjnych. Na korzeniach pomidorów masowo występuje wiele gatunków tego patogenu w różnych fazach uprawy. Początkowo widać pojedyncze plamy nekrotyczne, a potem następuje gnicie całych korzeni. Czasem tworzy się mokra zgnilizna szyjki korzeniowej. Może też dochodzić do nagłego więdnięcia liści. Pythium największy problem stanowi w hydroponicznych uprawach pomidorów.

W uprawie ogórka grzyby z rodzaju Fusarium wywołują:

•  Fuzaryjne więdnięcie ogórka (grzyb Fusarium oxysporum f. sp. cucumerinum). Patogen przeżywa w postaci chlamidospor. Zarodniki konidialne łatwo rozsiewają się w pomieszczeniu uprawowym. Agrofag intensywnie się rozwija w temperaturze 17–20°C. Objawy choroby to brunatnienie wiązek przewodzących w łodydze i bocznych pędach. Wizualnymi symptomami są: zahamowanie wzrostu, więdnięcie, żółknięcie i zasychanie liści oraz więdnięcie całych roślin.
•  Fuzaryjną zgorzel dyniowatych (grzyb Fusarium solani f. sp. cucurbitae). W początkowym etapie choroby następuje gnicie korzeni, szyjki korzeniowej i podstawy łodygi. Z czasem próchnieje szyjka korzeniowa i dolna część łodyg u starszych roślin, niekiedy nawet do wysokości 25–30 cm. Rośliny szybko zamierają. Choroba dość często występuje także w uprawie ogórka w wełnie mineralnej.

Organizmy grzybopodobne z rodzaju Pythium starsze rośliny ogórka zakażają w uprawach bezglebowych. Typowe objawy choroby to zahamowanie wzrostu roślin oraz ich więdnięcie w cieplejszych porach dnia i odżywanie w nocy, a także brązowe zabarwienie końców korzeni. Porażone egzemplarze żółkną i zamierają. Do zakażeń może dochodzić przez cały rok. Podobnie jak w przypadku pomidorów, latem występują ciepłolubne gatunki patogenu, natomiast zimą i wczesną wiosną te, które wolą niższą temperaturę. Pythium ultimum do infekcji wymaga chłodnego i wilgotnego podłoża (15–20°C), zaś Pythium aphanidermatum – wyższej temperatury podłoża (nawet 32–37°C).

W uprawie papryki Fusarium jest przyczyną:

•  Fuzariozy naczyniowej. Rozwojowi choroby sprzyja wysoka temperatura gleby (25–28°C) i jej nadmierna wilgotność. Pierwsze objawy infekcji to więdnięcie dolnych liści oraz zahamowany wzrost roślin. Mogą też pojawić się ciemnobrązowe, rakowate plamy u podstawy łodygi. Na podłużnym przekroju łodygi widoczne będzie silne zbrązowienie wiązek przewodzących.
•  Fuzariozy zgorzelowej. Wywołują ja dwa gatunki Fusarium – oxysporum f. sp. radicis-lycopersici oraz solani. Pierwszy grzyb najlepiej się rozwija, gdy temperatura gleby nie przekracza 20°C (powyżej 25°C nie stanowi zagrożenia). W jego przypadku typowymi objawami choroby są ciemnobrązowe, suche, nekrotyczne wżery wokół szyjki korzeniowej przy powierzchni gleby i silne zbrunatnienie wewnętrznych tkanek piętki korzeniowej. Rośliny zamierają najczęściej po rozpoczęciu zbiorów. Natomiast Fusarium solani powoduje zgniliznę korzeni i podstawy łodygi, o czym świadczą przebarwienia podstawy łodygi na kolor brązowy lub czarny. Następuje więdnięcie roślin.

W przypadku Pythium objawy choroby na owocujących roślinach papryki widoczne są w postaci zahamowania rozwoju i więdnięcia, przejaśnienia liści i ich opadania, szczególnie w ciepłe i słoneczne dni. Przy zmniejszeniu nasłonecznienia rośliny odzyskują turgor. W kolejnych dniach stopniowo więdną, a ich liście zwisają na łodygach i częściowo brązowieją. Po lustracji korzeni i ich umyciu można stwierdzić połowę masy martwych korzeni.