Motyle z rodziny zwójkowatych, czyli zwójkówki liściowe oraz owocówki jabłkóweczka i południóweczka, to szkodniki generujące w ostatnich latach znaczne koszty w ochronie sadów ziarnkowych. Kluczem do skuteczności zabiegów jest termin zastosowania dostępnych środków. Zatem kiedy i jak zwalczać szkodliwe owady? Janusz Miecznik

Produkty zwalczające szkodliwe motyle należy dobierać do ich stadiów rozwojowych (gąsienice, owad dorosły, jaja).

Rozwojowi zwójkówek i owocówek sprzyjają długie okresy ociepleń z bardzo wysokimi temperaturami jesienią – powodują one, że owady dłużej żerują i zwiększa się szkodliwość ich letnich pokoleń. Przebieg pogody i jej częste zmiany silnie oddziałują na rozwój motyli, a szczególnie ich jaj i gąsienic. Wysoka temperatura przyspiesza przemiany metaboliczne u owadów, dlatego muszą one intensywniej żerować. Na podstawie obserwacji i analizy odłowów w pułapki feromonowe można wyznaczyć optymalny moment zastosowania poszczególnych grup preparatów zwalczających zwójkówki i owocówki, co jest niezwykle ważne, ponieważ – jak już wspomniano – termin użycia danego preparatu jest kluczem do jego skuteczności (tabela 1). Tabela 1. Środki rekomendowane do zwalczania zwójkówek i owocówek

Zwójkówki

Skład gatunkowy zwójkówek liściowych zależy od rejonu sadowniczego, a nawet od kwatery. Co więcej, nie jest on stały i z czasem może ulegać powolnym lub szybkim zmianom. W sadach występuje przynajmniej kilka gatunków zwójkówek o zróżnicowanej biologii – jedno lub dwupokoleniowych, zimujących w stadium jaja albo gąsienicy. Terminy zwalczania najczęściej występujących zwójkówek zostały opisane poniżej oraz ujęte w tabeli 1. Zwójka siatkóweczka. Do zwalczania zimujących gąsienic należy przystąpić w fazie zielonego pąka jabłoni. Ponowne zabiegi zwalczające gąsienice pierwszego pokolenia letniego przeprowadza się w II połowie czerwca i w I dekadzie lipca, zależnie od przebiegu warunków atmosferycznych. Gąsienice drugiego letniego pokolenia powinno się zwalczać w sierpniu. W przypadku zwójki siatkóweczki można przyjąć, że zabiegi na letnie pokolenia wykonuje się 2–3 tygodnie po rozpoczęciu lotów motyli. Zwójka różóweczka. Zabieg należy wykonać tuż przed kwitnieniem. W przypadku długiej i chłodnej wiosny może okazać się konieczne przeprowadzenie dodatkowego zabiegu po kwitnieniu jabłoni. Będzie on eliminował te gąsienice, które z powodu chłodów wylęgły się już po okresie działania wcześniej zastosowanego preparatu. Zwójka bukóweczka. Zwalczanie zimujących gąsienic należy rozpocząć tuż przed kwitnieniem jabłoni. Natomiast zwalczanie gąsienic pierwszego letniego pokolenia przypada w II lub III dekadzie lipca. Jeżeli lato w danym sezonie wegetacyjnym jest ciepłe, może zaistnieć konieczność zwalczania także gąsienic drugiego letniego pokolenia w ostatnich dniach sierpnia lub pierwszych września.

WARTO WIEDZIEĆ, ŻE… …w ograniczeniu liczebności zwójkówek ważną rolę odgrywają parazytoidy jaj, a szczególnie kruszynek. Ten owad z rodzaju błonkoskrzydłych w sprzyjających warunkach może spasożytować nawet 70% jaj zwójki różóweczki.

  Wydłubka oczateczka. Zwalczanie gąsienic zimujących przeprowadza się w fazie wczesnego zielonego pąka jabłoni(gąsienice tego gatunku pojawiają się jako pierwsze w sadach jabłoniowych). Natomiast zabiegi na gąsienice letniego pokolenia zbiegają się z terminem zwalczania gąsienic zwójki bukóweczki.

Owocówki

Owocówka jabłkóweczka. Zimuje w stadium larwy w oprzędach zwanych często kolebkami. Najczęściej są one tworzone w różnych zakamarkach drzewa (spękania kory, odstająca kora po uszkodzeniach mechanicznych, inne szczeliny w korze), w drewnianych konstrukcjach podtrzymujących drzewo, czy nawet w skrzynkach i innych drewnianych opakowaniach składowanych na wolnym powietrzu. Czasami zdarza się, że larwy zimują także w glebie. Owocówka południóweczka (Grapholita molesta). Stanowi nowe zagrożenie dla upraw jabłoni, grusz i innych gatunków sadowniczych. Pierwszych obserwacji w Polsce dokonano w 2015 roku na terenie województwa mazowieckiego – Grójec, Lipsko. W zależności od rejonu gatunek występuje w różnej liczbie pokoleń (3–6). Zimuje gąsienica w oprzędzie. Wiosną następuje przepoczwarczenie i lot owadów dorosłych. Samica składa jaja na liściach, rzadziej owocach. Gąsienice wylęgłe z jaj drążą chodniki pod skórką owoców, a następnie kierują się do komory nasiennej. Uszkadzają wnętrze dorastających owoców, a także zanieczyszczają je odchodami i przędzą. Po etapie żerowania w owocu wygryzają się otworem wyjściowym i przechodzą na przepoczwarczenie. W ramach Info-Karty w sezonach 2021 i 2022 prowadzono monitoring lotów owocówki południóweczki za pomocą pułapek feromonowych. Jej obecność była sygnalizowana w komunikatach SMS. Dla potwierdzenia gatunku odłowione w pułapkach osobniki poddano badaniom laboratoryjnym. Na podstawie analizy DNA jednoznacznie została określona ich przynależność do gatunku Grapholita molesta.

Dobór środków do zwalczania owocówki i zwojówki

Produkty zwalczające szkodliwe motyle należy dobierać do ich stadiów rozwojowych (gąsienice, owad dorosły, jaja). Znaczna część środków polecanych do aplikacji podczas lotu motyli i składania jaj działa też na wylęgające się gąsienice. Preparaty biologiczne, do których należy m.in. Delfin WG, najlepiej działają na młode gąsienice. Stosując środki rekomendowane w tabeli 1, można zachować reguły rotacji i osiągnąć wysoki poziom w zwalczaniu zwójkówek i owocówek. W ostatnich latach część producentów owoców, z powodu zaskakującego zachowania owocówki jabłkóweczki i zwójkówek oraz związanych z tym szkód, decyduje się na wykorzystanie ciągle jeszcze nowatorskiego rozwiązania, jakim jest dezorientacja samców za pomocą zawieszek feromonowych Isomate i RAK (tabela 2). Zawieszki umieszcza się w koronach drzew, raz w sezonie, przed lotem motyli. Powstała bariera zapachowa jest bardzo pomocna w kontrolowaniu populacji motyli i pozwala, jeżeli nie na całkowitą, to przynajmniej na znaczną redukcję opryskiwań.

SKUTECZNY PREPARAT BIOLOGICZNY

Delfin WG to biologiczny, bezpieczny dla fauny pożytecznej i środowiska naturalnego, środek do zwalczania gąsienic różnych gatunków zwójkówek żerujących na jabłoniach i gruszach – bez pozostałości. Zawiera zarodniki bakterii Bacillus thuringiensis ssp. kurstaki szczep SA-11. Kilka godzin po spożyciu środka gąsienice przerywają żerowanie, a poparu dniach, wskutek zakłócenia funkcjonowania nabłonka jelita środkowego, obumierają. Młode gąsienice są znacznie bardziej wrażliwe na działanie preparatu niż starsze. Ciecz robocza środka powinna mieć pH od 6 do 8. Dla skuteczności ważna jest dokładność wykonania oprysku.