Zaraza ziemniaka i alternarioza - ochrona plantacji ziemniaka

Wśród wielu agrofagów występujących na plantacjach ziemniaka, największe znaczenie ma patogen grzybopodobny Phytophthora infestans, sprawca zarazy ziemniaka. Choroba towarzyszy uprawom ziemniaka od zawsze i może powodować poważne straty plonu na polach niechronionych, sięgające nawet 70-100%. Wiele wysiłków włożono w badania, prowadzone od przeszło 160 lat, które miały na celu opanowanie choroby. Działania te nie zawsze były skuteczne. Patogen jest bardzo zmienny i stwarza wciąż nowe problemy na polach ziemniaczanych. Dr hab. Józefa Kapsa, prof. IHAR-PIB Instytut Hodowli i Aklimatyzacji Roślin w Radzikowie Zakład Nasiennictwa i Ochrony Ziemniaka w Boninie 76-009 Bonin 3, woj. zachodniopomorskie

Zaraza ziemniaka coraz groźniejsza

Do lat 70. w Europie dominował jeden typ kojarzeniowy patogena tzw. typ A1. Od momentu sprowadzenia z Meksyku partii ziemniaków, zawierających nowy typ kojarzeniowy A2 problemy związane z zarazą ziemniaka znacznie się nasiliły. Obecność w środowisku dwóch typów kojarzeniowych stwarza możliwość rozmnażania generatywnego, co sprzyja mieszaniu materiału genetycznego, a w konsekwencji powoduje większą genetyczną zmienność osobniczą w populacjach patogena. Ponadto, obserwuje się:

lepsze przystosowanie sprawcy choroby do wyższych lub niższych temperatur,
lepszą jego przeżywalność na bulwach,
krótsze cykle życiowe,
większą produkcję zarodników,
oraz szerszy zakres gospodarzy.

Konsekwencją zmian w populacjach P. infestans są między innymi:

wcześniejsze występowanie epifitozy w sezonie (nawet już w maju),
gwałtowniejszy przebieg choroby, sprzyjający zniszczeniu plantacji w ciągu kilku dni,
przełamywanie odporności genetycznej odmian,
dodatkowe źródła infekcji w środowisku, takie jak oospory (zarodniki przetrwalnikowe powstałe z połączenia typów A1 i A2) czy samosiewy ziemniaka w uprawach następczych i w konsekwencji zwiększenie potencjału infekcyjnego P.infestans
oraz większe zagrożenie upraw ziemniaka przez zarazę.

Ochrona ziemniaka – nowe wyzwania

Te wszystkie problemy stawiają przed rolnikami nowe wyzwania i przekonanie, że ochrona plantacji przed zarazą ziemniaka jest koniecznością. Powszechnie wiadomo, że występowaniu i rozwojowi choroby w sezonie sprzyjają przede wszystkim przedłużające się okresy opadów deszczu i podwyższonej wilgotności powietrza (mgły, rosy) oraz umiarkowana temperatura. Przy wyższej temperaturze (optimum 24ºC) rozproszone w środowisku zarodniki patogena kiełkują bezpośrednio, infekując nowe rośliny ziemniaka. Przy niższej temperaturze (optimum 12ºC) zarodniki zmieniają się w zoospory wytwarzające 6-16 drobnych zarodników pływkowych (zoospor), które w warunkach podwyższonej wilgotności zakażają nowe rośliny. Dalszy rozwój choroby przebiega najintensywniej przy temperaturze ok. 20°C. W takich warunkach plantacja ziemniaka może zostać zniszczona przez chorobę w ciągu zaledwie kilku dni.

Objawy zarazy ziemniaka

Pierwsze widoczne objawy zarazy na liściach to niewielkie, nieregularne, jasnozielone plamki. Podczas wilgotnej i chłodnej pogody, plamy powiększają się i przybierają barwę brunatną. Wcześnie rano, przy utrzymującej się w powietrzu wilgoci, na brzegach nekroz, na dolnej stronie liścia widoczny jest delikatny, biały nalot złożony z trzonków konidialnych patogena, na których formują się zarodniki.

Biały nalot złożony z trzonków konidialnych patogena, na których formują się zarodniki. Nietypowe objawy zarazy ziemniaka W niektóre lata, obserwuje się występowanie nietypowych objawów choroby. Wzrasta liczba masowych zakażeń pierwotnych łodyg, tzw. zaraza łodygowa.

Wzrasta liczba masowych zakażeń pierwotnych łodyg, tzw. zaraza łodygowa. Na zaatakowanej łodydze pojawia się ciemnobrązowa lub czarna plama rozciągająca się w dół. W warunkach podwyższonej wilgotności powietrza na całej powierzchni plamy można zauważyć obfite zarodnikowanie patogena. Konsekwencją rozwoju patogena na roślinach ziemniaka może być także porażenie zarazą ziemniak bulw. Do zakażenia plonu dochodzi w polu, w czasie zbioru lub w trakcie przechowywania.

Zwalczanie zarazy ziemniaka

Zwalczając zarazę powinno się stosować przede wszystkim działania profilaktyczne takie jak:

niszczenie źródeł zakażenia (przykrywanie stert odpadowych czarnymi plastikowymi płachtami, ochrona upraw ziemniaków wczesnych w sąsiedztwie, usuwanie samosiewów, używanie zdrowych sadzeniaków),
stosowanie wczesnych terminów sadzenia podkiełkowanych lub pobudzonych sadzeniaków, aby rośliny zdążyły wytworzyć większość plonu przed epidemią,
uprawa odmian odpornych. W Polskim Rejestrze Odmian znajduje się obecnie kilkanaście odmian odpornych lub odporniejszych (w skali 9°) na zarazę ziemniaka.

Ochrona chemiczna Oprócz zabiegów agrotechnicznych i hodowlanych, powszechnie stosuje się ochronę chemiczną. Prawidłowo prowadzona ochrona chemiczna w okresie wegetacji z użyciem fungicydów może powstrzymać lub bardzo spowolnić rozwój choroby, chroniąc rośliny ziemniaka przed całkowitym zniszczeniem. Co decyduje o skuteczności ochrony? O jej skuteczności decydować będzie kilka czynników, z których najważniejsze są:

termin rozpoczęcia ochrony,
terminy kolejnych zabiegów,
oraz dobór i kolejność zastosowanych fungicydów.

Wyznaczenie terminu zabiegu

W praktyce, najczęściej termin pierwszego zabiegu na polu określany jest w sposób uproszczony – wykonuje się go w momencie zwierania roślin w rzędach lub gdy występują pierwsze objawy choroby na plantacjach wcześniejszych odmian. Kolejne zabiegi stosuje się w zależności od warunków pogodowych; przy większym zagrożeniu rozwoju choroby kolejne aplikacje wykonuje się co 7 dni (fungicydy powierzchniowe) – 10 dni (fungicydy wgłębne lub układowe). W warunkach niesprzyjających chorobie odstępy można wydłużyć do 10-14 dni. Program ochrony, czyli kolejność stosowania fungicydów powinien uwzględniać nie tylko stadium rozwoju patogena na plantacji ale także fazę wzrostu roślin w chronionej uprawie. Pierwsze zabiegi fungicydowe

Pierwsze zabiegi fungicydowe powinny mieć charakter profilaktyczny zapobiegający infekcji roślin. Najlepsze efekty w tym okresie przynoszą fungicydy działające powierzchniowo lub wgłębnie. Podczas ciepłej wiosny, o umiarkowanych opadach, rośliny rozwijają się szybciej i trudniejsza jest ocena pierwotnej infekcji, która może pochodzić ze środowiska glebowego. W tym przypadku należy stosować fungicydy wgłębne, które dzięki wnikaniu do rośliny na głębokość kilku warstw komórek, mogą jeszcze w ciągu 2-3 dni po zakażeniu roślin być skuteczne i działać leczniczo pomimo rozpoczęcia "przegapionego" procesu inokulacyjnego. Jednym z zalecanych środków w tym okresie jest fungicyd Inter Optimum 72,5 WP, zawierający w swoim składzie dwie substancje biologicznie czynne: mankozeb, związek z grupy ditiokarbaminianów (68%) i cymoksanil, związek z grupy iminoacetylomoczników (4,5%). Jest to środek grzybobójczy w formie proszku do sporządzania zawiesiny wodnej o działaniu wgłębnym i kontaktowym do stosowania zapobiegawczego i interwencyjnego w ochronie ziemniaka przed zarazą ziemniaka. Gwałtowny rozwój roślin, wymaga zastosowania fungicydów układowych lub układowo-wgłębnych. Oba typy mobilności fungicydów powodują, że środki przemieszczając się w roślinie dają możliwość ochrony nowych przyrostów roślin ziemniaka. Fungicydy, o tym typie mobilności należy bezwzględnie zastosować w przypadku wystąpienia zarazy łodygowej na plantacji. Na tym etapie rozwoju plantacji ziemniaka przydatnym fungicydem będzie m.in. Armetil M 72 WP, środek grzybobójczy w postaci proszku do sporządzania zawiesiny wodnej, zawierający w swoim składzie metalaksyl, związek z grupy fenyloamidów (8%) i mankozeb, związek z grupy ditiokarbaminianów (64%).
W okresie tworzenia się bulw, dla utrzymania ciągłości ochrony, mamy do dyspozycji szerszy zakres przydatnych fungicydów, których dobór powinien być uzależniony od występujących warunków meteorologicznych. W warunkach wilgotnych, sprzyjających rozwojowi choroby lepiej stosować fungicydy o wyższej skuteczności, skracając także odstępy między kolejnymi zabiegami. Bardzo przydatne na tym etapie mogą być fungicydy -wgłębnie działający Inter Optimum 72,5 WP lub powierzchniowo działający Ranman 400 SC TwinPack. Do końcowych zabiegów najlepiej zastosować fungicydy charakteryzujące się skutecznością w ochronie bulw, posiadające właściwości antysporulacyjne, zdolne do niszczenia zarodników pływkowych (zoospor), które najczęściej są przyczyną porażania się bulw.

W tym przypadku można zastosować jeden z nowszych środków Ranman 400 SC TwinPack, wykazujący wysoką skuteczność ochrony bulw przed zarazą. Fungicyd ten to środek grzybobójczy w formie koncentratu (stężona zawiesina) do stosowania zapobiegawczego w ochronie ziemniaka przed zarazą ziemniaka. Substancją aktywną tego fungicydu jest cyjazofamid (400 g w litrze środka). Fungicyd Ranman 400 SC TwinPack składa się z 2 pojemników znajdujących się w jednym opakowaniu zbiorczym oznaczonych jako: Ranman 400 SC TwinPack "A" – (środek ochrony roślin) + Ranman TwinPack "B" – (adiuwant krzemoorganiczny), przeznaczonych wyłącznie do jednoczesnego stosowania.

Desykacja ziemniaków

Ostatnim zabiegiem ochrony plantacji ziemniaka, w tym także przed zarazą jest desykacja roślin. Czynność tą można wykonać mechanicznie lub chemicznie. Zabezpiecza ona bulwy przed porażeniem przez wirusy, zarazę ziemniaka i rizoktoniozę. Ponadto, przyspiesza osiągnięcie dojrzałości fizjologicznej bulw, powoduje lepsze przygotowanie plantacji do zbioru, czego następstwem jest zmniejszenie liczby uszkodzeń mechanicznych.

Ochrona przed alternariozą

Fungicydy Inter Optimum 72,5 WP i Armetil M 72 WP są zarejestrowane także do ochrony plantacji ziemniaka przed alternariozą, którą dość często można spotkać na polach ziemniaczanych. Choroba wywoływana jest przez dwa grzyby z rodzaju Alternaria: A.solani i A.alternata. Rozwojowi choroby sprzyjają wyższe temperatury w okresie wegetacji (ok. 30°C) i krótkotrwałe ale dość intensywne opady deszczu. Objawy alternariozy Objawy choroby są charakterystyczne. Są to różnej wielkości nekrozy na blaszkach liściowych, przypominające tarczę strzelniczą.

Różnej wielkości nekrozy na blaszkach liściowych, przypominające tarczę strzelniczą. Choroba w dużym nasileniu niszczy powierzchnię asymilacyjną roślin ziemniaka, prowadząc do zmniejszenia plonu. Ochronę przed alternariozą prowadzi się na ogół "przy okazji" profilaktycznych zabiegów przed zarazą ziemniaka. W tym celu należy wybrać fungicydy zawierające w swoim składzie mankozeb. Ochronę jedynie przed alternariozą stosuje się na odmianach bardzo podatnych na tę chorobę. Proponowane fungicydy do ochrony plantacji ziemniaka przed alternariozą i zarazą ziemniaka Badania rejestracyjne prowadzone w Zakładzie Nasiennictwa i Ochrony Ziemniaka IHAR-PIB w Boninie, wykazały dużą przydatność obu fungicydów Armetil M 72 WP i Inter-Optimum 72,5 WP w zwalczaniu zarazy na plantacjach ziemniaka, porównywalną z innymi najpopularniejszymi fungicydami o działaniu wgłębnym (rys.1).

Porażenie roślin zarazą ziemniaka (%) na różnie chronionych poletkach. Należy pamiętać, że prawidłowo prowadzona ochrona plantacji ziemniaka przed chorobami to nie tylko dobry, zdrowy plon ale także dodatni efekt ekonomiczny.