Wzrasta świadomość konsumentów jabłek, którzy oczekują ich najwyższej, stałej jakości w ciągu kilku miesięcy sprzedaży, a to oznacza między innymi dla sadowników, ale też całego łańcucha dystrybucji owoców, konieczność spełnienia określonych standardów w okresie przedzbiorczym. Decydują one bowiem w dużej mierze o odpowiednio długim okresie przechowywania i jednoczesnym zachowaniu najwyższych cech jakościowych jabłek. Poza sprawną organizacją zbioru, dobrym przeszkoleniem pracowników zbierających owoce i nadzorem nad nimi w trakcie zbioru (konieczność odrzucania jabłek z uszkodzeniami przez szkodniki czy grad, tych bez szypułki, z objawami chorób grzybowych i fizjologicznych, a także tych z odgnieceniami przez palce i obiciami) niezwykle ważne jest także wyznaczenie terminu zbioru optymalnego dla danej odmiany i sadu/kwatery. Długość okresu przechowywania zależy bowiem między innymi od stopnia dojrzałości jabłek ładowanych do chłodni.

Metody tradycyjne

W celu wyznaczenia optymalnego terminu zbioru, sadownicy bazują często tylko na ocenie powierzchni rumieńca, barwie nasion, łatwości odchodzenia owoców od krótkopędów. Ponadto w praktyce niestety zdarza się jeszcze, że istotny wpływ na decyzję sadownika ma też kalendarzowa data zbioru danej odmiany w poprzednich latach. Bazując dzisiaj na takich wskaźnikach, sadownik ryzykuje podaż przejrzałych owoców, które po okresie przechowywania wizu- alnie mogą nie budzić zastrzeżeń, ale najczęściej nie spełniają bardzo ważnego wymogu jakości, stawianego przez sieci supermarketów – jędrności, która jest znacznie poniżej oczekiwań odbiorców. Wymienione wyżej wskaźniki są dalece nieprecyzyjne, obarczone dużym błędem (bazują na subiektywnej ocenie człowieka) i nie mogą być wystarczające dla oceny dojrzałości jabłek, które przeznaczamy do przechowywania w coraz to lepszych technologiach (ULO – przechowalnictwo w atmosferach niskotlenowych czy dynamicznie kontrolowanej atmosferze).

Test skrobiowy

Konieczne staje się więc sięgnięcie po wykorzystywane coraz powszechniej w praktyce metody bardziej precyzyjne, chociażby wykonanie testu skrobiowego, który jest tanim, prostym a na pewno bardziej dokładnym wyznacznikiem terminu zbioru. Polega on na ocenie barwnej reakcji skrobi zawartej w miąższu owoców na roztwór jodu w jodku potasu (płyn Lugola). Owoce przekrojone w poprzek spryskuje się lub moczy w tym roztworze i już po kilku minutach można przystąpić do oceny dojrzałości zbiorczej danej próby owoców. Oczywiście owoce do testu należy zebrać we właściwy sposób – tak, by wyniki były miarodajne i reprezentatywne dla danej odmiany:

• Nie powinno się zrywać owoców z ostatnich drzew w rzędzie ani też w rzędach zewnętrznych
• Analizując jabłka kilkakrotnie przed zbiorem (zaczynając ok. 2 tygodni przed kalendarzową datą zbioru, raz lub dwa razy w tygodniu), za każdym razem powinno się zbierać je z tych samych drzew.
• Jabłka powinny być ponadto zdrowe, typowej wielkości i wybarwienia.
• Zerwane z zewnętrznej części korony (należy pamiętać, że są one bardziej dojrzałe niż te w środkowej części korony) po 3–4 z drzewa z wysokościok. 1,5 m nad ziemią.

Powierzchnia miąższu zawierająca skrobię pod wpływem płynu Lugola przybiera kolor granatowy i świadczy to o jego niedojrzałości. W czasie dojrzewania skrobia ulega rozkładowi na cukry proste i wówczas obserwujemy jasne przebarwienia miąższu, a ich udział na przekroju jabłek porównuje się z tablicami wzorcowymi. Test skrobiowy daje nam jednak inną ważną informację, dotyczącą np. oparzeń słonecznych jabłek, co można było zaobserwować w minionym sezonie, kiedy miąższ wielu owoców barwił się nietypowo – pozostawał zabarwiony od strony oparzenia słonecznego. Taki obraz testu może oznaczać, że podczas przechowywania mogą wystąpić problemy z utrzymaniem jakości jabłek.

Owoce do testu należy zebrać we właściwy sposób- tak, by wyniki były miarodajne i reprezantywne dla danej odmiany.

 

Badanie jędrnościomierzem

Informacje o zaawansowaniu dojrzewania owoców i jego dynamice uzyskane za pomocą testu skrobiowego nie są jednak do końca miarodajne. A na pewno niewystarczające, aby decydować, czy jabłka nadają się do długiego prze- chowywania. Tym bardziej że o każdym sezonie w ostatnich latach mówi się, że jest nietypowy, nieprzewidywalny, jeżeli chodzi o proces dojrzewania poszczególnych odmian. W związku z tym w wielu gospodarstwach wykonywane są również, niejednokrotnie z pomocą pracowników Agrosimeksu, dodatkowe badania jędrności miąższu przy użyciu jędrnościomierza. Jędrność to kolejny wskaźnik bardzo przydatny do określenia stanu dojrzałości jabłek, pod warunkiem że będzie wykonany kilkakrotnie przed zbiorem owoców, kiedy można najlepiej zaobserwować zmniejszającą się jędrność, świadczącą o tym, że proces dojrzewania owoców już się rozpoczął. Metoda ta polega na wprowadzeniu trzpienia o średnicy 11,1 mm na odpowiednią głębokość miąższu w dwóch przeciwległych punktach na powierzchni owocu. Wyniki będą bardziej  miarodajne, jeśli jędrnościomierz zostanie umieszczony na statywie, a nie w dłoniach osoby wykonującej pomiar. Wyniki ręcznie wykonanych pomiarów spisuje się, następnie wyliczana jest ich średnia arytmetyczna i porównywana do parametrów opracowanych dla poszczególnych odmian.

Badanie refraktometrem

Łatwy jest również kolejny pomiar – ocena zawartości cukrów rozpuszczonych w soku komórkowym wykonana za pomocą refraktometru. Działa on, wykorzystując zjawisko polaryzacji cukrów w roztworze. Średni wynik badania 12–15 jabłek porównywany jest do tabelarycznych wartości zalecanych (jabłka w czasie pomiaru powinny zawierać 11,5–13% cukrów).

Optymalny termin zbioru

Trzy wspomniane powyżej parametry dają już bardzo precyzyjną informację wyprzedzającą lub wyznaczającą opty- malny termin rozpoczęcia zbiorów dla poszczególnych odmian i na konkretnych kwaterach, a także są niezbędne, jeśli sadownik planuje zastosowanie technologii SmartFresh. W wielu krajach, również w Polsce, wykorzystywany jest także indeks Streifa, który analizuje jednocześnie wszystkie ww. wskaźniki: jędrność miąższu, zawartość cukrów (refrakcja) oraz indeks skrobiowy. Ostatnia, najbardziej precyzyjna metoda to pomiar stężenia etylenu w komorach nasiennych, polegająca na pobraniu próbki gazu z komór nasiennych i poddaniu jej analizie chromatograficznej. Niestety, nie jest stosowana powszechnie ze względu na koszty urządzenia pomiarowego (chromatograf gazowy). W praktyce bywa jednak i tak, że mimo wykonania niezbędnych badań dojrzałości zbiorczej jabłek wskazujących na konieczność szybkiego zbioru, sadownicy zwlekają z jego rozpoczęciem, czekając na przykład na rumieniec, bez którego jabłka tracą atrakcyjność dla potencjalnego odbiorcy. Czasami zbiory przeciągają się też z przyczyn niezawinionych przez sadownika, np. deszczowej pogody czy braku rąk do pracy. Kiedy dojrzewa większość odmian i zbiory są już zaawansowane, producenci zaprzestają wykonywania analiz. Ale nie jest to właściwe podejście, gdyż testy powinno się kontynuować również wtedy, aby wiedzieć, czy parametry zbieranych owoców nie odbiegają już zbytnio od tych polecanych do dłuższego przechowywania jabłek (co oznacza konieczność przeznaczenia ich do szybkiej sprzedaży).

Zapobieganie opadaniu

Rumieniec dojrzewających jabłek poprawia preparat Topper 10 ST, który dodatkowo, a właściwie przede wszyst- kim ogranicza opadanie przedzbiorcze owoców (można go stosować na starsze drzewa niż 5-letnie). Odmiany różnią się podatnością na to zjawisko – szczególnie łatwo zrzucają owoce odmian jabłoni wcześnie dojrzewających: Close, Delikates, Early Geneva, Jerseymac, Celeste i Embassy oraz Novamac, ale też niektóre odmiany zimowe wykazują taką podatność, np. Szampion, Golden Delicious, Ligol. Jabłka leżące pod drzewami mogą być przeznaczone jedynie na cele przetwórcze. Nasiona w jabłkach wytwarzają auksyny i im bliżej zbioru, tym wytwarzają ich mniej, więc uzupełniamy je, stosując Topper. Zalecana dawka dla jednorazowego zastosowania: 15–20 tabletek/ha i tylko raz w sezonie (wystarczy w sadach karłowych 300–500 l wody). Zabieg powinno się wykonać 3–4 tygodnie przed spodziewanym zbiorem (21 dni karencji), ale lepiej zastosować o 1–2 tygodnie wcześniej, bo nigdy nie wiemy, kiedy będzie zbiór. Preparat można mieszać z kaptanem (Merpan/Bellis/Switch, Topsin). Nie mieszać z innymi środkami ochrony roślin i nawozami. Topper 10 ST jest również przydatny w sadach gruszowych. Zalecana dawka dla jednorazowego zastosowania wynosi 10–15 tabletek/ha. Zalecana ilość wody: 1000 l/ha.   Barbara Błaszczyńska