Szara pleśń, zgnilizna twardzikowa oraz alternarioza należą do najczęstszych i najbardziej szkodliwych chorób grzybowych występujących w uprawach warzyw w klimacie umiarkowanym. Ich powszechność wynika z kombinacji trzech kluczowych czynników: szerokiego zakresu roślin-gospodarzy, typowych dla naszego klimatu warunków sprzyjających infekcjom oraz trudności w skutecznym zwalczaniu patogenów. Dlaczego choroby grzybowe warzyw są tak powszechne i trudne do zwalczenia?
Szeroki zakres roślin podatnych na choroby grzybowe
Choroby takie jak szara pleśń, zgnilizna twardzikowa i alternarioza atakują bardzo szeroką gamę roślin uprawnych, w tym popularne gatunki warzyw, które stanowią istotny element w produkcji rolnej. Patogeny te nie ograniczają się do jednego rodzaju rośliny, co sprawia, że są w stanie rozprzestrzeniać się na wielu różnych gatunkach warzyw, często w tym samym czasie.
Szara pleśń atakuje m.in. pomidory, paprykę, kapustę, a także marchewkę.
Alternarioza z kolei może porażać ziemniaki, marchew, cebulę, a także inne warzywa korzeniowe oraz liściaste.
Zgnilizna twardzikowa obejmuje szereg roślin strączkowych (np. fasolę), ale także kapustę, sałatę i inne warzywa liściaste.
Szeroka grupa roślin narażonych na infekcje sprawia, że te choroby są trudne do wyeliminowania, ponieważ mogą zaatakować cały łańcuch produkcyjny warzyw, co zwiększa ich częstotliwość i szeroki zasięg w uprawach.
Warunki klimatyczne sprzyjające rozwojowi grzybów chorobotwórczych
Większość grzybów odpowiedzialnych za te choroby rozwija się i rozprzestrzenia w warunkach, które są bardzo typowe dla klimatu umiarkowanego, w tym Polski. Grzyby te są szczególnie aktywne w określonych warunkach pogodowych, takich jak:
Wysoka wilgotność: Patogeny grzybowe, takie jak Botrytis cinerea (wywołująca szarą pleśń), rosną i rozmnażają się najlepiej w wilgotnym środowisku. Nadmiar wilgoci w glebie lub na powierzchni roślin sprzyja ich rozwojowi. Wysoka wilgotność może występować zarówno w okresie deszczowym, jak i przy nawadnianiu roślin w cieplejsze dni.
Umiarkowana temperatura: Większość z tych patogenów preferuje temperatury w przedziale od 15°C do 22°C, co jest typowe dla wiosny i jesieni w Polsce. To okres, w którym uprawy warzyw są najczęściej narażone na infekcje. Długotrwałe opady deszczu, zmiany temperatur i wysoką wilgotność w tym czasie bardzo sprzyjają ich rozwojowi.
Takie warunki w wielu częściach Polski, zwłaszcza w rejonach, gdzie uprawy warzyw są prowadzone w warunkach polowych, powodują, że choroby pojawiają się z dużą regularnością. Również w zamkniętych przestrzeniach takich jak tunele foliowe, gdzie wilgotność powietrza może być bardzo wysoka, choroby te mogą rozwijać się bez ograniczeń.
Trudność w zwalczaniu chorób grzybowych
Dodatkowym czynnikiem sprawiającym, że te choroby grzybowe są tak powszechne, jest trudność w ich zwalczaniu. Patogeny te mają kilka cech, które sprawiają, że ich eliminacja staje się wyjątkowo problematyczna:
Przetrwalniki (sklerocja, zarodniki): Choroby takie jak zgnilizna twardzikowa wytwarzają sklerocja – przetrwalniki, które mogą przetrwać w glebie przez wiele lat. Nawet po kilku latach od zakończenia infekcji, mogą one w sprzyjających warunkach rozpocząć kolejną fazę infekcji. W przypadku alternariozy i szarej pleśni, patogeny wytwarzają zarodniki, które mogą unosić się w powietrzu i z łatwością rozprzestrzeniać się na dużą odległość. Oznacza to, że patogeny te mogą wielokrotnie infekować te same rośliny w różnych sezonach, bez względu na stosowaną profilaktykę, jeśli nie zostaną podjęte odpowiednie kroki.
Wtórne infekcje: Choroby te mogą się bardzo szybko rozprzestrzeniać na rośliny sąsiednie, a także na różne części tej samej rośliny. Po początkowej infekcji (np. na liściach), patogeny mogą szybko przechodzić do innych tkanek, takich jak łodygi, korzenie czy owoce, co powoduje błyskawiczne rozszerzanie się choroby. Często infekcje wtórne występują w obrębie jednej uprawy, szczególnie w warunkach wilgotnych.
Odporność i mutacje: Niektóre grzyby, zwłaszcza te odpowiedzialne za alternariozę, mogą wykazywać pewien stopień odporności na powszechnie stosowane środki ochrony roślin. W miarę jak używamy tych samych fungicydów wielokrotnie, może dochodzić do selekcji grzybów odpornych na dany preparat, co czyni walkę z nimi jeszcze trudniejszą. Dlatego też, w celu skutecznej ochrony, ważne jest stosowanie różnych grup chemicznych oraz ich naprzemienne używanie, aby zminimalizować ryzyko powstawania odporności.
Te czynniki sprawiają, że zarówno w przypadku upraw na otwartych polach, jak i w kontrolowanych warunkach szklarniowych, kontrola chorób grzybowych wymaga zastosowania kompleksowego podejścia, które obejmuje zarówno profilaktykę agrotechniczną, jak i skuteczną ochronę chemiczną.
Najczęstsze choroby grzybowe warzyw – objawy, warunki rozwoju i skuteczna ochrona
Do najczęściej występujących należą szara pleśń (Botrytis cinerea), zgnilizna twardzikowa (Sclerotinia sclerotiorum) oraz alternarioza (Alternaria spp.). Poniżej przedstawiamy szczegółowy opis objawów, warunków sprzyjających infekcjom oraz skutecznych metod ochrony roślin.
Szara pleśń– objawy, rozwój i zwalczanie
Objawy szarej pleśni na papryce
Objawy
Na liściach i łodygach pojawiają się wodniste, brunatne plamy.
Zainfekowane tkanki szybko miękną i pokrywają się szarym, pylącym nalotem – cecha charakterystyczna dla zarodnikującej grzybni.
Często rozwija się na uszkodzonych mechanicznie częściach roślin, ranach po deszczu, gradzie czy zabiegach.
Warunki rozwoju
Wysoka wilgotność powietrza (>90%) i umiarkowana temperatura (15–20°C).
Gęste nasadzenia warzyw, brak cyrkulacji powietrza, deszczowa pogoda sprzyjają infekcji.
Może porażać zarówno w czasie wegetacji, jak i w przechowalni.
Rośliny szczególnie zagrożone
Pomidor, papryka, sałata, ogórek, fasola, cebula, kapusta.
Ochrona
Unikanie nadmiernego zagęszczenia roślin, dobre przewietrzanie plantacji.
Unikanie podlewania z góry i usuwanie resztek pożniwnych.
Środki chemiczne: Samar – skuteczny przeciw szarej pleśni dzięki połączeniu boskalidu i piraklostrobiny (działanie interwencyjne i zapobiegawcze).Produkty takie jak Switch 62,5 WG także są wysoko skuteczne.
Sałata jest jednym z warzyw szczególnie zagrożonych porażeniem szarą pleśnią.
Zgnilizna twardzikowa – jak ją rozpoznać i zwalczyć?
Objawy zgnilizny twardzikowej na fasolce szparagowej
Objawy
Rośliny więdną mimo odpowiedniego nawodnienia.
Przy nasadzie łodygi i korzeniach pojawiają się białe, puszyste naloty i czarne sklerocja (przetrwalniki).
W warunkach wysokiej wilgotności infekcja rozprzestrzenia się błyskawicznie w tunelach i szklarni.
Warunki rozwoju
Chłodne noce, ciepłe dni i wilgotne środowisko sprzyjają infekcji.
Sklerocja mogą przetrwać w glebie nawet przez 10 lat.
Grzyb infekuje przez rany, rozłogi i uszkodzenia mechaniczne.
Rośliny szczególnie zagrożone
Warzywa strączkowe (fasola, groch), sałata, marchew, kapusta.
Ochrona
Unikanie upraw na tym samym stanowisku – rotacja co min. 6–7 lat.
Usuwanie roślin porażonych i dezynfekcja gleby.
Środki chemiczne: Sketch 62,5 WG – oparty o cyprodynil i fludioksonil, do tosowania zapobiegawczego ale i interwencyjnego w wielu gatunkach warzyw (głównie w uprawach strączkowych, czy korzeniowych).
Kapusta to jedno z warzyw szczególnie zagrożone porażeniem zgnilizną twardzikową.
Alternarioza – groźna choroba warzyw korzeniowych i liściastych
Objawy alternariozy na naci korzeniowych
Objawy
Ciemnobrązowe, koncentryczne plamy z żółtą obwódką na liściach i łodygach.
Porażone tkanki zasychają, liście przedwcześnie opadają.
W marchwi i ziemniaku – również na korzeniach i bulwach (czernienie, martwica tkanek).
Warunki rozwoju
Suche, ciepłe dni i wilgotne noce.
Silne nasłonecznienie po deszczu – stres dla roślin = większa podatność na infekcję.
Patogen przenosi się przez resztki roślinne, nasiona, wiatr i wodę.
Rośliny szczególnie zagrożone
Ziemniak, marchew, cebula, seler, pomidor.
Ochrona
Odmiany tolerancyjne, prawidłowe nawożenie (szczególnie potas).
Nienawadnianie w godzinach popołudniowych – ograniczenie roszenia.
Środki chemiczne: Samar – bardzo dobra skuteczność w cebuli i marchwi; boskalid hamuje rozwój strzępek grzyba, a piraklostrobina chroni nowe przyrosty.
Marchew to jedno z warzyw szczególnie zagrożone porażeniem przez alternariozę.
Szara pleśń, zgnilizna twardzikowa i alternarioza to najgroźniejsze choroby grzybowe warzyw w Polsce. Ich skuteczne zwalczanie wymaga kompleksowego podejścia: monitorowania warunków atmosferycznych, profilaktyki agrotechnicznej oraz stosowania rotacyjnego skutecznych fungicydów. Dzięki temu możliwe jest utrzymanie wysokiej jakości plonów i ograniczenie strat w uprawach.
