Fot. 1. Zawiązki owoców ze śladami obecności tarcznika, rejon grójecki
Pochodzi z Azji Wschodniej, gdzie był uciążliwym szkodnikiem m.in. drzew morwy. Stamtąd rozprzestrzenił się po całym świecie. Tarcznik niszczyciel jest rozległym polifagiem – poza sadami żeruje na ponad 150 gatunkach dziko rosnących drzew i krzewów liściastych (m.in. klon, głóg, buk, topola, wierzba, lipa, trzmielina, śnieguliczka, irga). W uprawach sadowniczych na terenie Polski problem z tym agrofagiem zaczął narastać od 2015 roku, głównie w rejonie Opola Lubelskiego. A jak obecnie wygląda sytuacja?
Janusz Miecznik
Fot. 3. Jabłka uszkodzone przez tarcznika
W ostatnich sezonach obecność tarcznika niszczyciela odnotowywana jest w sadach sandomierskich i mazowieckich (fot. 1). Zasiedla on drzewa jabłoniowe, gruszowe, pojawia się również na czereśniach i śliwach. Atakuje zdrewniałe części pędów i owoce. Szkodnik, wysysając soki, osłabia rośliny, które reagują mniejszym plonowaniem (fot. 2). Natomiast ślady żerowania tarcznika na owocach obniżają ich wartość handlową (fot 3). Bardzo silnie zaatakowane owoce mogą pękać. Podobnie jest z korą – w jej przypadku w miejscu pęknięć pojawiają się wycieki gumy. W skrajnych sytuacjach dochodzi do zamierania roślin.
Fot. 2. Osłabione kwitnienie drzew porażonych przez tarcznika niszczyciela, rejon lubelski
Tarcznik niszczyciel wymaga zwalczania programowego. Pojedyncze zabiegi, często spóźnione, o charakterze interwencyjnym, przy obecnym wyborze środków ochrony roślin mają niską skuteczność. Potwierdza to sezon 2023, podczas którego w sadach dobrze chronionych szkodnik ten generalnie nie zagrażał plonom. Inaczej natomiast było na plantacjach zaniedbanych, sporadycznie poddawanych zabiegom, produkujących głównie owoce dla przemysłu.
Monitoring to podstawa walki z tarcznikiem niszczycielem
Skuteczna walka z tarcznikiem bazuje na lustracji sadów:
- w trakcie rewizji zimowej i wiosennej ocenia się pnie i gałęzie,
- podczas letnich oględzin sprawdza się liście i owoce (zagłębienie szypułkowe i kielichowe).
Fot.4. Pułapka feromonowa z odłowionymi samcami tarcznika, rejon lubelski, 25.05.2023
Konieczne jest także monitorowanie lotów samców przy użyciu pułapek feromonowych (fot. 4). Zakłada się je w sadach, a nawet kwaterach, w których występuje tarcznik. Odławiając uskrzydlone samce, można wyznaczać prawidłowy termin rozpoczęcia zabiegów przeciwko młodym migrującym larwom, które są najbardziej podatne na działanie środków ochrony roślin.
Początek migracji larw tarcznika zwykle przypada na drugą dekadę czerwca, ale faktycznie jest to zależne od lokalnych warunków termicznych. Dobrą metodą monitoringu w tym przypadku jest stosowanie opasek lepowych, najlepiej w kolorze czarnym.
Monitoring stanowiący punkt wyjścia do zabiegów realizowanych na bazie skutecznego programu ochrony (tabela) pozwala zakładać wysoką efektywność walki z tarcznikiem niszczycielem.
Charakterystyka tarcznika niszczyciela
Botanicznie tarcznik niszczyciel należy do rzędu pluskwiaków, nadrodziny czerwce i rodziny tarcznikowatych. Są to bardzo małe owady (1–5 mm) o wyraźnym dymorfizmie płciowym.
Samica ma gruszkowate w zarysie ciało o cytrynowożółtej barwie, które jest pozbawione oczu, skrzydeł i odnóży. Okrywa je woskowa tarczka o średnicy ±2 mm, która jest wytwarzana przez specjalne gruczoły. Samice są żyworodne, wydają larwy mające zdolność ruchu, co pozwala im znaleźć dogodne miejsce na roślinie do dalszego rozwoju.
Samiec natomiast jest wyposażony w skrzydła oraz odnóża i ma zdolność przemieszczania się. Jego podstawową funkcją życiową jest zapewnienie trwałości gatunku. U dojrzałych osobników aparat gębowy ulega redukcji i nie są one w stanie pobierać pokarmu. Żyją zaledwie kilka dni.
Larwy pierwszego pokolenia mają zdolność migracji. Etap ten może trwać od 6 do 8 tygodni. Kolejne stadia larwalne prowadzą osiadły tryb życia pod woskowymi tarczkami. Większość osobników zimuje w pierwszym stadium larwalnym lub jako zapłodnione samice. Reszta owadów ginie w okresie zimy. Wiosną, gdy temperatura powietrza podnosi się powyżej 7°C, tarcznik niszczyciel wznawia aktywność.
Optymalna temperatura do jego rozwoju wynosi 20–25°C.
Program zwalczania tarcznika niszczyciela
