Do chorób, które powodują plamistość liści zbóż, zalicza się septoriozę plew pszenicy, brunatną plamistość liści zbóż oraz rynchosporiozę zbóż. Sprawcy tych chorób infekują zielone części roślin – głównie liście – doprowadzając do obniżenia wydajności fotosyntezy, wzmożonej transpiracji oraz oddychania. Efektem jest powolne zasychanie i zamieranie liści, co bezpośrednio wpływa na jakość i wysokość plonu.
Choroby tego typu występują powszechnie na pszenicy, pszenżycie, życie i jęczmieniu. Mogą spowodować utratę plonu sięgającą nawet rzędu 50% i więcej w zależności od czynników związanych z warunkami pogodowymi, jak też obecnością potencjału inokulacyjnego. Istotnym skutkiem chorób jest gorsza jakość i ilość ziarna. Związane jest to głównie z zakłóceniem podstawowych parametrów i procesów fizjologicznych roślin, takich jak: transpiracja, oddychanie, fotosynteza, co bezpośrednio rzutuje na powstające i rozwijające się kłosy.
Brunatna plamistość liści zbóż
Sprawca choroby występuje w dwóch stadiach rozwojowych: telemorficznym (Pyrenophora tritici-repentis) i anamorficznym (Drechslera tritici-repentis). Na liściach pierwszym symptomem porażenia są czarne, drobne cętki. Powierzchnia tych plam stopniowo powiększa się i otaczają się one chlorotyczną obwódką, tworząc charakterystyczny obraz zmian: chlorotyczna strefa zewnętrzna oraz nekrotyczna strefa wewnętrzna. Wraz z rozwojem choroby dochodzi do zlewania się plam i tworzenia rozległych nekroz, a w konsekwencji do zamierania całej blaszki liściowej. Na porażonych źdźbłach pojawiają się osiowo wydłużone nekrozy (brunatne kreski). Objawy porażenia kłosów obserwowane są w fazie dojrzałości mlecznej, są to rozlane ciemne plamki bez zaznaczonych konturów. Kłosy porażone wcześniej bieleją i zamierają. Zainfekowane ziarniaki przybierają kolor różowy lub brązowy. Optymalne warunki do dojrzewania zarodników workowych, tworzących się w pseudotecjach na porażonych resztkach roślin, to temperatura 15oC i wilgotność względna powyżej 97%. W czasie sezonu wegetacyjnego, w warunkach wilgotności powyżej 81%, na porażonych tkankach roślin rozwija się stadium konidialne (zarodniki konidialne dokonują infekcji wtórnych). Jednym z czynników stymulujących uwolnienie zarodników jest nagły spadek wilgotności powietrza.
Rynchosporioza zbóż
Choroba ta występuje na jęczmieniu, życie, pszenicy, a także pszenżycie oraz większości traw. Szkodliwość tej choroby jest duża pod względem ekonomicznym, następuje obniżenie ilości i jakości plonu ziarna (obniżenie masy 1000 ziaren), co pośrednio może doprowadzić do obniżenia plonu o ponad 20%. Silnie porażone rośliny wcześniej obumierają. Podstawowe symptomy tej choroby, powodowanej przez grzyb Rhynchosporium secalis, są odnotowywane na blaszkach i pochwach liściowych jako owalne plamy. Początkowo – wiosną – plamy są wodniste, niebiesko-szare. Później wysychają i stają się szarawo-białe. Na porażonych liściach często występuje charakterystyczna brunatna obwódka, a wokół niej chlorotyczny pierścień. Grzyb zimuje w postaci grzybni na resztkach roślin lub oziminach. Epidemicznemu występowaniu sprzyjają wysoka wilgotność powietrza i stosunkowo niska temperatura 10–20 oC. Chorobie służą także obfite opady deszczu, podczas których zarodniki konidialne rozprzestrzeniane są przez deszcz i wiatr.
Septorioza plew pszenicy
Sprawcą tej choroby jest grzyb Septoria nodorum, najczęściej i w największym stopniu występuje na pszenicy oraz pszenżycie. Spotykana jest także na jęczmieniu oraz niektórych trawach. Jej szkodliwość odnotowywana jest głównie w postaci obniżenia dorodności i ogólnej masy plonu, zwykle więcej niż 30%. Z chorych roślin, a przede wszystkim porażonych kłosów zbierane jest ziarno słabo wykształcone.
Pierwsze objawy porażenia można odnotować już na siewkach wyrastających z zakażonych ziarniaków. Kiełki mogą być porażone i źle wschodzić (pochewka kiełkowa brunatnieje). Na plantacjach najczęściej jednak obserwuje się symptomy tej choroby na liściach, kłosach oraz źdźbłach. Na porażonych liściach żółtawo-brązowe, owalne plamy, na kłosach zaś brązowo-fioletowe. Na liściach plamy występują w różnych ich częściach, a na plewach rozpoczynają się od ich brzegów. Charakterystyczne dla choroby jest to, że w obumarłej tkance, szczególnie podczas wilgotnej pogody, tworzą się brunatno-czarne piknidia grzyba. W cyklu rozwojowym tego grzyba biorą udział zarówno zarodniki konidialne tworzące się w piknidiach (rozprzestrzeniają chorobę na planacji w czasie sezonu wegetacyjnego), jak i zarodniki workowe powstające w pseudotecjach (dokonują infekcji pierwotnych, przenosząc chorobę na znaczne odległości). Porażeniu roślin sprzyjają przede wszystkim opady podczas kłoszenia, infekcja mokrych liści w temperaturze ponad 10 oC trwa 3 godziny. Okres inkubacji choroby uzależniony jest od panujących warunków w temperaturze 23oC oraz 100% wilgotności. Tworzenie zarodników następuje po 6 dniach od infekcji. Grzyb może być przenoszony przez nasiona, na których znajdują się piknidia, a także pozostawione resztki pożniwne, które stanowią źródło infekcji pierwotnej na kolejny sezon.
W cyklu rozwojowym grzyba Septoria nodorum biorą udział zarówno zarodniki konidialne tworzące się w piknidiach (rozprzestrzeniają chorobę na plantacji w czasie sezonu wegetacyjnego), jak i zarodniki workowe powstające w pseudotecjach.
Ochrona chemiczna
Zabiegi chemiczne należy wykonywać zapobiegawczo, a także w okresie wegetacji od fazy strzelania w źdźbło do fazy kłoszenia. Preparaty chemiczne zwalczające ten patogen należą do grupy triazoli i strobiluryn, morfolin. Na plantacjach roślin zbożowych ważne jest prowadzenie lustracji od początku sezonu wegetacyjnego w przypadku zbóż ozimych, a później też jarych w celu możliwie szybkiego wykrycia pierwszych ognisk choroby na polu i wykonania pierwszych zabiegów chemicznych przed wystąpieniem epidemii. Jednym z preparatów z grupy triazoli jest Bumper 250 EC – zawierający propikonazol. Zalecana dawka produktu zarówno w przypadku pszenicy ozimej, jak i jęczmienia jarego to 0,5 l/ha. Termin jarym zaś od końca fazy krzewienia do początku fazy kłoszenia (BBCH 29-51). Obecnie do zwalczania rynchosporiozy w jęczmieniu i życie oraz septoriozy w pszenicy polecany jest także Bumper Super 490 EC . Zawiera on dwie substancje prochloraz (z grupy imidazoli) oraz propikonazol (z grupy triazoli). Produkt ten może być stosowany na uprawach pszenicy ozimej i jarej, jęczmienia ozimego i jarego, a także żyta. We wszystkich uprawach zalecana jest dawka 1 l/ha. Kolejnym równie skutecznym preparatem jest Chefara 330 EC. Środek zawiera propikonazol i cyprokonazol z grupy triazoli. Wykazuje działanie systemiczne. Chefara 330 EC zalecana jest do stosowania zapobiegawczego, interwencyjnego oraz wyniszczającego. Preparat ten polecany jest do ochrony różnych gatunków zbóż, m.in. pszenicy ozimej i jarej, jęczmienia ozimego, jarego, pszenżyta ozimego jarego, żyta w dawce 0,5 l/ha. Chroni plantacje przed septoriozą, plamistością oraz rynchosporiozą. Spekfree 430 SC, zawierający tebukonazol, to preparat z grupy konazoli-triazoli do stosowania zapobiegawczego i interwencyjnego. Wykazuje działanie układowe. Zalecany w uprawach pszenicy ozimej i jęczmienia jarego w dawce 0,6 l/ha. Na plantacjach pszenicy ozimej ogranicza septoriozę plew i liści pszenicy oraz brunatną plamistość liści, a w przypadku jęczmienia rynchosporiozę zbóż oraz plamistość siatkową liści. Grupę morfolin reprezentuje preparat Leander 750 EC zawierający fenpropidynę. Środek ten wykazuje działanie systemiczne i przeznaczony jest do stosowania zapobiegawczego i interwencyjnego w ochronie zbóż jarych i ozimych. Preparat zalecany jest do stosowania od końca fazy krzewienia do końca fazy kłoszenia w pszenicy ozimej i jarej, jęczmieniu ozimym i jarym, życie, w dawce 0,75 l/ha.
Zacznij od profilaktyki
W zwalczaniu patogenu w uprawie należy uwzględnić i zastosować kompleks zabiegów zmierzających do ograniczenia źródła infekcji pierwotnej:
- staranne wykonywanie podorywki i orki;
- stosowanie właściwego płodozmianu;
- usuwanie porażonych roślin z plantacji;
- dobór odmian odpornych lub tolerancyjnych na porażenie przez patogen;
- zrównoważone nawożenie N,P, K;
- unikanie zbyt gęstego siewu;
- zdrowy materiał siewny.
Karolina Felczak
