Każda roślina do prawidłowego wzrostu i rozwoju, a przede wszystkim do wydawania plonu, potrzebuje odpowiednich składników pokarmowych, pobieranych w głównej mierze z gleby. Na środowisko glebowe oddziałuje odczyn gleby. Ma on wpływ zarówno na jego stan, jak i funkcjonowanie, a także na jakość plonów. Weronika Tul / Instytut Agronomiczny Fertico Dzieje się tak dlatego, że odczyn decyduje o właściwościach biologicznych, fizycznych i chemicznych gleby, a także jest czynnikiem warunkującym rozpuszczalność i dostępność składników odżywczych.

Czym jest pH gleby 
i o czym nas informuje

Odczyn (pH) dostarcza odpowiedzi na pytanie, czy gleba jest kwaśna, czy zasadowa. Warto kontrolować ten parametr i w razie potrzeby uregulować go przed założeniem uprawy, stosując odpowiednie preparaty. Plonowanie roślin zależy w głównej mierze od żyzności gleby, czyli jej zdolności dostarczania im składników pokarmowych niezbędnych do wzrostu. Duża rolę odgrywają tu bakterie, grzyby glony, promieniowce, a także dżdżownice. Ich liczba i masa zależą w znacznym stopniu od pH gleby. Dla większości bakterii najlepsze są gleby o odczynie zbliżonym do obojętnego, w glebie kwaśnej może być ich nawet 10 razy mniej niż w obojętnej.

Co to jest odczyn gleby

Na kondycję i strukturę gleby ma wpływ m.in. jej odczyn. Struktura gleby zależy bowiem od ilości substancji organicznej, rodzaju gleby i uprawy, gospodarki wodnej, obciążeń w uprawie, a także aktywności biologicznej. Gleba o strukturze gruzełkowatej zapewnia najlepsze warunki rozwojowe dla roślin. Taka struktura umożliwia wymianę powietrza glebowego z atmosferycznym, ruch wody, a korzeniom prawidłowe rozrastanie. W stanie naturalnym gleba zwykle nie ma takiej struktury, ale można ją uzyskać m.in. przez regulację odczynu.
Odczyn gleby w praktyce wyraża się za pomocą skali pH. Jest to stosunek jonów wodorowych H+ do stężenia jonów wodorotlenowych OH-. Pomiaru tego parametru dokonuje się w wodzie lub w chlorku potasu. Na tej podstawie wyróżnia się gleby:

• silnie kwaśne,
• kwaśne,
• lekko kwaśne,
• obojętne,
• zasadowe.

Zależność odczynu gleby od wartości pH w H2O lub w KCL przedstawiono w tabeli 1.

Tabela 1. Odczyn gleby w zależności od pH gleby

Dostępność składników pokarmowych

Jeśli gleba ma zbyt kwaśny odczyn, wówczas jej struktura jest mniej stabilna, mniej napowietrzona, ma większe stężenie toksyn, takie organizmy jak dżdżownice są mniej aktywne, a dostępność składników odżywczych jest znacznie niższa. Odczyn ma niezwykle istotny wpływ na przyswajalność składników pokarmowych przez rośliny. W przypadku makroelementów, czyli azotu (N), fosforu (P), potasu (K), siarki (S), wapnia (Ca), magnezu (Mg), najlepsze jest pH mieszczące się w granicach 5,6–7,2. Natomiast dla mikroelementów, do których należą mangan (Mn), molibden (Mo), bor (B), żelazo (Fe), cynk (Zn) oraz miedź (Cu), najlepsze pH wynosi 5,0–5,6. Gleby kwaśne najlepiej przyswajają żelazo i mangan, lekko kwaśne – miedź i cynk, obojętne – azot, siarkę, bor, i fosfor, a zasadowe – wapń, molibden i magnez. Natomiast potas jest najlepiej przyswajalny przez gleby o odczynie obojętnym i zasadowym. Na podstawie odczynu gleby ustalane są klasy bonitacyjne (tabela 2), które wskazują możliwości jej wykorzystania.

Niektóre rośliny, takie jak wiśnie, czereśnie i śliwy, silnie reagują na zakwaszenie, dlatego optymalne pH gleby do ich uprawy wynosi 6,0–7,5. Jabłonie, grusze, agrest, porzeczki i maliny są średnio wrażliwe na zakwaszenie, zatem najlepiej rosną na glebach, których pH mieści się w zakresie 5,0–6,5. Ważne, żeby kontrolować ten parametr, wykonując analizy gleby, i w razie potrzeby zastosować w sadzie wapnowanie w celu odkwaszenia lub zakwasić glebę, stosując siarczan amonu.

Wpływ nawożenie wapniem a pH gleby

Potrzeby wapnowania gleby zależą od wartości pH. Oprócz tego, że zabieg ten pozwala uregulować odczyn gleby, to wpływa on również na szybszy rozkład substancji organicznej. Zbyt kwaśna gleba w znacznym stopniu utrudnia pobieranie przez roślinę składników pokarmowych. Z uwagi na fakt, iż gleba ciągle się zakwasza, wapnowanie powinno być wykonywane regularnie, najlepiej poprzedzić je analizą gleby w profesjonalnym laboratorium. Pozwoli to dostosować zabiegi do aktualnych potrzeb gleby oraz do wymagań uprawianych roślin. Zwłaszcza przy zakładaniu nowej uprawy powinno się wykonać analizę gleby, a przede wszystkim skontrolować pH, które może mieć decydujący wpływ na jakość i wielkość plonów. Warto pamiętać, że wapnowanie pozwala zwiększyć efektywność nawożenia 
organicznego i mineralnego.

Dane z powiatu 
grójeckiego na temat gleby

Analiza gleby przeprowadzone w Laboratorium Instytutu Agronomicznego Fertico pokazuje, że w powiecie grójeckim przeważają gleby o odczynie obojętnym, sporo jest także lekko kwaśnych. Najmniej jednak duży udział procentowy stanowią w tym regionie gleby silnie kwaśne i zasadowe. Pokazuje to, że gleby mają pH odpowiadające potrzebom uprawianych w regionie grójeckim roślin sadowniczych. Należy jednak pamiętać, że, aby utrzymać optymalne warunki glebowe, trzeba systematycznie kontrolować poszczególne parametry gleby, wykonując jej analizy.

Dla większości bakterii najlepsze są gleby o odczynie zbliżonym do obojętnego, w glebie kwaśnej może być ich nawet 10 razy mniej niż w obojętnej.