Żyzna, zasobna w składniki pokarmowe, sprawna biologicznie gleba o uregulowanym odczynie, właściwej strukturze gruzełkowatej, prawidłowych stosunkach wodnopowietrznych zapewnia optymalne warunki dla wzrostu i plonowania drzew oraz krzewów owocowych. Zadbana gleba zdecydowanie lepiej znosi ekstremalne warunki pogodowe, tj. suszę, nadmiar opadów, które niestety coraz częściej występują w naszym kraju.

Odczyn gleby

Dlaczego odczyn gleby jest tak ważny, a jednocześnie niedoceniany przez sadowników?

• Powoduje tworzenie struktury gruzełkowatej gleby – na glebach kwaśnych następuje degradacja chemiczna i rozpad struktur wtórnych minerałów ilastych.
• Wpływa na lepsze wykorzystanie składników pokarmowych z nawozów mineralnych.
• Wpływa na rozwój systemu korzeniowego.
• Determinuje aktywność mikroorganizmów glebowych – na glebach kwaśnych wzrasta ilość i aktywność grzybów glebowych oraz zmniejsza się udział i spada aktywność bakterii nitryfikacyjnych i symbiotycznych.
•  Na glebach kwaśnych wzrasta ruchliwość metali ciężkich – zwłaszcza kadmu, ołowiu i glinu. Nagromadzenie metali ciężkich w glebie może doprowadzić do ich nadmiernej koncentracji w roślinach.
• Wysoka zawartość tych metali w owocach i warzywach dyskwalifikuje ich przydatność do konsumpcji.
•  Na glebach kwaśnych następuje uwstecznienie fosforu

Najżyźniejsze gleby to takie, które mają obojętny odczyn i są zasobne w próchnicę. Niestety większość gleb w Polsce jest wytworzona z kwaśnych skał macierzystych. Ponadto wysoka emisja SO2, szczególnie w latach 1980–1990, oraz stosowanie fizjologicznie kwaśnych nawozów (siarczan amonu,saletra amonowa, mocznik) oraz aktywujących kwasowość gleby (siarczan potasu, sól potasowa) powodują, że wapnowanie gleb jest konieczne. Na wzrost zakwaszenia gleb istotny wpływ ma wielkość opadów atmosferycznych – intensywne opady śniegu i deszczu nasilają wypłukiwanie wapnia i magnezu w głąb gleby, zwiększając ich zakwaszenie. Oprócz prawidłowego dla danej uprawy odczynu gleby bardzo istotna jest zawartość przyswajalnego, łatwo dostępnego dla roślin wapnia. Niestety nawet na glebach o odczynie > 6,5 zawartość przyswajalnego wapnia bardzo często jest niewystarczająca dla prawidłowego wzrostu drzew i krzewów oraz odpowiedniej jakości owoców. Dlatego też oprócz wapna nawozowego (Wapniak Kornicki, Oxyfertil, Wap Mag), które neutralizuje nam jony wodorowe i podnosi odczyn gleb, należy stosować nawozy zawierające łatwo dostępny dla roślin wapń odżywczy, np. saletrę wapniową czeską, Tropicote, Nitrabor oraz ASX CaTs tiosiarczan wapnia, który skutecznie likwiduje niedobory wapnia i siarki. Nawóz ten jest idealnym rozwiązaniem do fertygacji wszystkich upraw sadowniczych, w tym borówki, ponieważ nie podnosi odczynu gleby, oraz do nawożenia doglebowego razem z RSM.

Znaczenie próchnicy

Zasobność i ubogość gleby w próchnicę             Drugim bardzo ważnym czynnikiem decydującym o żyzności gleb jest zawartość próchnicy. Niestety większość gleb Polski jest ubogich w próchnicę, co w połączeniu z silnym zakwaszaniem zdecydowanie ogranicza ich żyzność, a w następstwie wzrost i plonowanie roślin uprawnych. Próchnica z wapniem tworzy związki mniej rozpuszczalne w wodzie, co zapobiega ich wypłukiwaniu w głąb gleby. Związki te cementują gruzełki i uodparniają je na działanie wody. Zjawisko to jest bardzo korzystne i pożądane szczególnie na glebach ciężkich. Gleba z nadmiarem wody (tak jak w lipcu 2013 roku oraz wrześniu i październiku 2017 roku) nie zlepia się, zapewniając dobre natlenienie systemu korzeniowego, a w okresach suszy (w sierpniu–wrześniu 2015 roku) nie twardnieje, nie tworzy na swojej powierzchni skorupy. Próchnica wpływa na właściwości fizyczne, chemiczne i biologiczne gleby, decyduje o jej strukturze i właściwościach sorpcyjno-buforujących. Bardzo ważny jest także bezpośredni stymulujący wpływ na rozwój roślin. Próchnica działa jako lepiszcze strukturotwórcze, powodując sklejanie elementarnych cząstek w większe cząsteczki. tym samym powstaje struktura gruzełkowata gleby. związki próchniczne mają wysoką pojemność wodną. mogą zatrzymać nawet 5-krotnie więcej wody, niż same ważą, i to w formie dostępnej dla roślin. Jest to właściwość, która ma szczególne znaczenie dla gleb piaszczystych, ponieważ ich pojemność wodna zależy głównie od zawartości substancji próchnicznych. Próchnica wpływa też na stosunki wodno-powietrzne w glebie i aktywizuje w niej życie mikrobiologiczne. Sprzyja bowiem równoległemu rozwojowi mikroorganizmów beztlenowych (wewnątrz gruzełków) i tlenowych pomiędzy nimi. Próchnica poprawia zasobność gleb. Jej związki mogą zmagazynować 4–12 razy więcej składników pokarmowych niż część mineralna gleby. zwiększa też zdolności buforowe gleb, regulując i stabilizując ich odczyn. związki próchniczne mają także istotny wpływ na procesy fizjologiczne roślin oraz sprawność biologiczną gleby.

Aktywność biologiczna

W związku z ekstremalnymi zjawiskami pogodowymi, które coraz częściej występują w naszym kraju, żyzna i sprawna biologicznie gleba jest ogromnym skarbem dla każdego sadownika. W  lata mokre, z bardzo intensywnymi opadami deszczu – tak jak w 2013 roku i w 2017 roku – żyzna i sprawna biologicznie gleba o właściwej strukturze gruzełkowatej ułatwia wsiąkanie nadmiaru wody i zapobiega tworzeniu zastoisk wodnych i podtopieniom drzew. Z  kolei w lata suche lub w okresach suszy na glebach zasobnych w próchnicę i z wysoką aktywnością biologiczną woda jest dłużej dostępna dla roślin. Ponadto wysoka koncentracja bakterii Azotobacter, Nitrosomonas, Bacillus, Aspergillus, Rhizopus, Pseudomonas w glebie wpływa na zwiększenie zawartości azotu, fosforu i żelaza w postaciach łatwo dostępnych dla roślin uprawnych. Wspomniane bakterie żyją głównie w ryzosferze systemu korzeniowego roślin uprawnych. w odległości 0–1 mm od powierzchni korzenia zagęszczenie bakterii wynosi około 120 x 109 jtk/cm3 gleby, a w odległości 15–25 mm od powierzchni korzenia liczebność bakterii jest zdecydowanie, bo aż 10-krotnie, mniejsza i wynosi średnio 13 x 109 jtk/cm3 gleby. mikroorganizmy glebowe (bakterie i grzyby) stanowią 2–3% materii organicznej, a przeciętna biomasa bakterii w warstwie ornej to 400–5000 kg/ha, grzybów 1–20 tys. kg/ha, a promieniowców 400–5000 kg/ha. Na rozwój bakterii w glebie mają wpływ: wilgotność gleby, żyzność (zawartość próchnicy i kwasów humusowych, które są podstawową substancja odżywczą), odczyn gleby (najlepiej ph > 6), struktura gleby, temperatura oraz stosowanie nawozów stymulujących ich rozwój, np. Delsol.

Bakterie i ich dobroczynne działanie

Szczególnie korzystna dla roślin jest wysoka zawartość w glebie bakterii Pseudomonas putida, które mają właściwości chroniące gleby i poprawiające rozwój sytemu korzeniowego nawożonych roślin, oraz Azotobacter vinelandii, wiążących wolny azot z powietrza. Bakterie Pseudomonas putida tworzą z żelazem specyficzne połączenia chelatowe „SiDeroFory” (piowerdynę i piocholinę). Wiązania te powodują, że żelazo, które jest podstawowym składnikiem niezbędnym do rozwoju wszystkich roślin uprawnych, chwastów, bakterii i grzybów, staje się niedostępne dla mikroorganizmów chorobotwórczych, przez co spada ich liczebność i aktywność na danym polu. Bakterie Pseudomonas putida produkują kwas ketoglutarowy, który wzmacnia system korzeniowy i stymuluje silny rozwój strefy włośnikowej, poprawiając pobieranie składników pokarmowych, kondycję roślin i ich zdrowotność. Ponadto bakterie te syntezują hormony roślinne, np. kwas indolilooctowy iaa, który wpływa na silny rozwój sytemu korzeniowego. Produktami syntezy tych bakterii są także cyjanowodór, kwas salicylowy oraz antybiotyk – fenazyna. Podwyższona koncentracja tych substancji w bezpośrednim sąsiedztwie strefy włośnikowej systemu korzeniowego stymuluje wzrost i zdrowotność drzew. żyzna gleba to taka, która jest bogata w próchnicę, ma uregulowany odczyn i bogatą mikroflorę, ale jest też zasobna w azot, fosfor, potas, wapń, magnez i siarkę oraz mikroelementy: bor, miedź, żelazo, mangan, molibden i cynk, bo dobre zaopatrzenie w te wszystkie składniki gwarantuje uzyskanie wysokich i stabilnych plonów. Krzysztof Zachaj