Borówka wysoka początkowo uważana była za niewymagającą ochrony przed szkodnikami. Jednak powierzchnia tej uprawy w Polsce zwiększa się z roku na rok, a co za tym idzie, rośnie również presja szkodników. Ich występowaniu sprzyjają także zmiany klimatyczne, które obserwuje się w ostatnich latach.
Tomasz Domański
Drosophila suzukii
Przy intensyfikacji uprawy borówki wysokiej, wzroście areału i starzeniu się plantacji pojawiają się liczne szkodniki, które upodobały sobie ten gatunek. W ostatnich sezonach nie było zim typowych dla naszej szerokości geograficznej, dlatego stale zwiększała się presja szkodników. Łagodny klimat spowodował również pojawienie się na dużą skalę szkodników, które wyrządziły ogromne szkody ekonomiczne. Zima taka jak tegoroczna daje nadzieję, że presja szkodników będzie mniejsza. Mimo wszystko plantatorzy muszą być czujni i stale przeprowadzać lustracje plantacji na obecność szkodników. Borówka była uważana za uprawę małoobszarową, na których z reguły nie prowadzi się kosztownych badań rejestracyjnych. Jednak zwiększający się areał upraw, presja szkodników i wymagania producentów zmuszają koncerny do rejestracji środków przeznaczonych do ochrony tego gatunku, także do zwalczania szkodników. Poniżej został zaprezentowany przegląd najgroźniejszych szkodników borówki, licznie występujących w Polsce.
Młode, a także starsze krzewy borówki często są niszczone przez pędraki, opuchlaki i drutowce. Pędraki, które żerują w glebie, zjadają korzenie borówki i ogryzają korę z szyjki korzeniowej krzewów. Uszkodzone rośliny słabo rosną, tracą wigor, nie owocują, a nawet całkowicie zasychają. Presja chrząszczy chrabąszcza majowego jest częstym zjawiskiem na kwaterach znajdujących się w pobliżu nieużytków lub lasów liściastych. Pędraki mogą zniszczyć bardzo duży procent roślin, zwłaszcza młodych. Larwy chrabąszcza majowego można znaleźć w glebie przez cały sezon wegetacji. Ich ciało jest dość grube, barwy kremowobiałej, z dużą brunatną głową i trzema parami silnych nóg. Pod koniec rozwoju larwy mają długość do 50 mm. Pełny rozwój pędraków trwa od 3 do 4 lat. Chrząszcze pojawiają się w maju i na początku czerwca. Żerują na liściach drzew i krzewów, a samice składają jaja do gleby. Larwy spędzają całe życie w glebie, żywiąc się korzeniami roślin.
Zwalczanie szkodników glebowych na plantacji borówki już istniejącej jest możliwe, ale generuje spory koszt. Aby uniknąć szkód powodowanych przez te larwy, trzeba starannie wybrać i przygotować stanowisko pod uprawę. Jeśli na kwaterze przed założeniem plantacji zostaną stwierdzone szkodniki, wówczas wskazana jest orka i kilkakrotna mechaniczna uprawa gleby ostrymi narzędziami, które redukują populację pędraków. Na terenach bardziej zagrożonych można jako przedplon uprawiać grykę, ponieważ zawarte w niej taniny hamują rozwój tych szkodników. Jeżeli chodzi o preparaty do walki ze szkodnikami glebowymi, to bardzo dobrze sprawdzają się pożyteczne nicienie, które żerują na pędrakach i opuchlakach.
Małe muchówki pojawiają się na plantacji borówki wiosną. Ich rozpoznanie nie jest łatwe – prościej zauważyć uszkodzenia. Samice pryszczarka składają jaja w skupiskach po kilka lub kilkanaście sztuk na najmłodsze, zwinięte jeszcze listki wierzchołkowe na pędach. Jaja mają ok. 0,25 mm długości, początkowo są przezroczyste, później mlecznobiałe. Po kilku dniach wylęgają się z nich larwy, które dorastają do 1,5–2,0 mm. Żerują one na górnej stronie liścia, a wydzielane przez nie substancje powodują zwijanie się i skręcanie liścia. Silnie uszkodzone liście i wierzchołki pędów zamierają. Zahamowany zostaje też wzrost pędów, a z bocznych pąków wyrastają pędy i następuje nadmierne krzewienie się roślin. Takie uszkodzenia liści i wierzchołków są łatwe do zauważenia i w ten sposób można stwierdzić występowanie szkodnika. Szkody wyrządzane przez pryszczarka są bardzo niepożądane, zwłaszcza na młodych plantacjach, ponieważ wzrost roślin jest wyhamowany i nie osiągają one zamierzonej wysokości.
Do walki z tym szkodnikiem można wykorzystać takie preparaty, jak Kobe 20 SP, Mospilan 20 SP, Movento 100 SC.
Coraz częściej na borówce obserwuje się zwójkówki liściowe, w tym zwójkę różóweczkę. Gąsienice wylęgają się wiosną, w pierwszej połowie maja, żerują na liściach. Powodują zwijanie się liści lub rozet liściowych i żyją w ukryciu. Gąsienica jest zielona, ma czarną lub brązową głowę. Wyrośnięta osiąga długość ok. 20 mm. Licznie występujące gąsienice mogą wyrządzić duże szkody, niszcząc liście i zawiązki owoców, powodują również wyhamowanie wzrostu roślin.
Zwalczanie wykonuje się na kwaterach z dużą presją szkodnika. Zabieg powinien być przeprowadzony w początkowym okresie żerowania gąsienic, zanim silnie zwiną liście. Do zwalczania tych szkodników na krzewach borówki polecane są Decis Mega 50 EW, Kobe 20 SP, Mospilan 20 SP i Spintor 240 SC.
Żerują one w koloniach na liściach i niezdrewniałych wierzchołkach pędów borówki. Mszyce wysysają soki roślinne i powodują deformację uszkodzonych części roślin. Na wydzielanych przez te szkodniki odchodach, zwanych rosą miodową, rozwijają się grzyby sadzakowe, co ogranicza asymilację liści, a także pogarsza jakość owoców. Mszyce mogą być wektorem wirusów. Ich występowanie można stwierdzić, przeglądając systematycznie plantację.
Po zaobserwowaniu pierwszych kolonii mszyc na plantacji zależy wykonać zabieg zwalczający preparatami Kobe 20 SP, Mospilan 20 SP, Decis Mega 50 EW i Movento 100 EC.
To szkodniki należące do tak zwanej nadrodziny pluskwiaków. Ich głównym przedstawicielem występującym w uprawie borówki jest misecznik śliwowy. Larwy i samice misecznika wysysają soki roślinne z komórek liści i pędów, pozbawiając rośliny asymilantów. Żerując, wydzielają znaczne ilości lepkich odchodów, które pokrywają liście, pędy i owoce. Substancja ta stanowi pożywkę do rozwoju grzybów sadzakowych, a owoce pokryte takim nalotem tracą wartość handlową.
Do ograniczania populacji tych szkodników polecane jest wykonywanie wczesną wiosną zabiegów preparatami olejowymi, a także preparatami Next Pro i Movento 100 EC.
Drosophila suzukii to najgroźniejszy szkodnik w uprawie borówki. W sezonie 2020 na niektórych plantacjach muszka plamoskrzydła doprowadziła do ogromnych strat w plonie. Szkodliwe są larwy i osobniki dorosłe. Owad ten składa jaja do zdrowych owoców w czasie ich dojrzewania, podczas zmiany barwy i zmniejszania się ich jędrności. Samice uszkadzają skórkę owocu i składają w nim jaja. Larwy żerują wewnątrz borówek, wyjadając miąższ. Widoczne są uszkodzenie skórki i załamanie struktury owocu. Z takich jagód często w trakcie zbioru wydziela się sok i owoce te nie nadają się do obrotu handlowego.
Skąd tak duże nasilenie tego szkodnika w minionym sezonie? Pogoda w 2020 roku była zupełnie inna niż w poprzednich latach, duże ilości opadów i niższe temperatury spowodowały wysoką presję tego szkodnika już od połowy lipca. W ostatnich latach bardzo małe ilości muszki plamoskrzydłej obserwowano późną jesienią głównie na malinach, ale nie było aż tak dużych strat ekonomicznych. Zmiana klimatu na łagodniejszy i bardziej wilgotny oraz krótki cykl rozwojowy szkodnika w sezonie 2020 spowodowały duże straty nie tylko na plantacjach borówki.
Bardzo ważnym elementem jest monitoring muszki. W pobliżu plantacji należy wywiesić pułapki, do których będą się odławiały owady. Po odpowiedniej identyfikacji szkodnika każdy plantator będzie musiał podjąć działania zwalczające.
Do chemicznego zwalczania muszki plamoskrzydłej można wykorzystać preparaty zawierające deltametrynę oraz środek Spintor 240 SC. Oprócz typowej chemii w momencie dojrzewania owoców można rozwiesić pułapki, do których będzie zwabiany szkodnik. Aby ograniczyć presję, należy również regularnie i terminowo prowadzić zbiór borówek. W przypadku stwierdzenia szkodnika w owocach trzeba je utylizować poprzez kompostowanie przez 2 tygodnie w zamkniętych pojemnikach. Nie można takich owoców pozostawiać na plantacji.
Pozostałe szkodniki, występujące na plantacjach borówki w mniejszym nasileniu, często lokalnie, to nornice, karczowniki, przędziorki, piędzik przedzimek.
Należy jednak pamiętać, że rozwój nasadzeń borówki w Polsce jest dynamiczny, a zatem rozwój szkodników może być równie intensywny.
Poznaj skuteczne metody zwalczania szkodników atakujących uprawy borówki
Szkodniki glebowe w uprawie borówki wysokiej
Jak zwalczać Pryszczarki
Zwójki – preparaty do zwalczania
Zwalczanie mszyc w uprawie borówki wysokiej
Jak zwalczać Czerwce
Muszka plamoskrzydła – najgroźniejszy szkodnik, jak zwalczać
Pamiętaj, że… …najważniejszym elementem walki ze szkodnikami w uprawie borówki są lustracje plantacji. Pozwalają one na wczesne zdiagnozowanie agrofaga i podjęcie z nimi walki. Monitoring powinien być wykonywany regularnie już od wczesnej wiosny.
