Początkowo bakteriozy najbardziej widoczne były w uprawach pomidorów i ogórków gruntowych. Z biegiem czasu, kiedy wzrosła popularność brokułu, zaczęto obserwować je również w tym gatunku. Obecnie stanowią one zagrożenie także dla plantacji kapust głowiastych i kalafiora. Ponadto bywają odnotowywane w uprawie fasoli szparagowej i – coraz częściej – cebuli. Czym charakteryzują się choroby bakteryjne najbardziej typowe dla wybranych gatunków warzyw?
Bakteriozy w pomidorach, ogórkach i cebuli – co warto wiedzieć?
Pomidor gruntowy
W uprawach pomidorów gruntowych choroby bakteryjne zwykle wywołują bakterie z rodzaju Pseudomonas. Objawem infekcji są charakterystyczne czarne lub brunatne wzniesione cętki, występujące na liściach, łodygach, szypułach, działkach kielicha oraz na owocach. Te na liściach można dość łatwo odróżnić od symptomów innych chorób, ponieważ wokół ciemnej plamki widać żółtą obwódkę, zwłaszcza patrząc pod słońce. Taka sama obwódka może występować w przypadku objawów alternarioz, ale wtedy plamka nie jest wzniesiona i ma charakterystyczne koncentryczne strefowanie. Kiedy infekcje przenoszą się na szypułę i kwiaty, może dochodzić do opadania rozwiniętych kwiatów. Natomiast porażenie owoców sprawia, że nie nadają się one ani do zamrażania, ani do konserwowania, nawet mimo obrania ich ze skórki.
Ogórek gruntowy
Kanciasta plamistość bakteryjna to choroba częsta w przypadku ogórka gruntowego. Jest ona wywoływana przez bakterie z rodzaju Pseudomonas i dość trudna do rozpoznania ze względu na objawy łudząco podobne do symptomów mączniaka rzekomego dyniowatych. Powstałe na liściach plamki są zwykle ograniczone nerwami, a pod nimi na spodniej stronie liści można obserwować krople bakteryjnego wysięku (zwłaszcza w godzinach porannych). Natomiast w przypadku mączniaka rzekomego na spodniej stronie liści w obrębie plamy występuje charakterystyczny brunatno-szary nalot zarodników konidialnych.
Brokuł
W uprawie brokułu, zarówno jesiennego, jak i na zbiór letni, bakteriozy występują na różach. Nie obserwuje się objawów na liściach. Na różach – zwłaszcza tam, gdzie może gromadzić się woda, czyli w załomach pomiędzy różyczkami – po jakimś czasie dochodzi do infekcji. Powstają wtedy najpierw ciemnozielone, a wkrótce gnilne plamy o charakterystycznym zapachu. W takim wypadku róże w całości nie nadają się do sprzedaży. Bakteriozy mogą także infekować wnętrze róż, szczególnie w miejscach, gdzie żerowały larwy śmietki kapuścianej, lub w powstałych przy nierównomiernym wzroście pustych przestrzeniach łodygi.
Kapusty głowiaste i kalafior
Ich odmiany mogą być porażane przez bakterie z rodzaju Pseudomonas. Szczególnie narażone są kapusty wczesne produkowane pod osłonami, gdzie brakuje wietrzenia, a gleba zwykle jest utrzymywana w dość dużej wilgotności. Chorują przede wszystkim odmiany o krótkiej łodydze, kiedy liście osłonowe są rozłożone na glebie lub blisko niej.
Natomiast rośliny kapust średnio wczesnych i późnych infekowane są przez bakterie z rodzaju Xanthomonas. Objawy można obserwować:
na liściach w postaci brązowych plam o charakterystycznym kształcie litery V skierowanej wierzchołkiem do dołu liścia,
w głównych nerwach liści w wiązkach przewodzących jako ciemne plamki,
w łodydze w postaci ciemniejszego pierścienia w wiązkach przewodzących.
W przypadku zagrożenia ze strony Xanthomonas producenci kapusty głowiastej mają tę przewagę, że firmy nasienne prowadzą hodowlę odpornościową, więc na rynku są dostępne tego rodzaju odmiany. Takie same symptomy jak w przypadku bakterioz kapusty występują na roślinach kalafiora. Jednak producenci tego gatunku nie mają możliwości sięgnięcia po odmiany z odpornością. Do infekcji bakteriami z gleby dochodzi wtedy, kiedy rośliny jeszcze nie zwarły rzędów i mają miejsce intensywne opady deszczu lub nawadnianie. Wówczas cząstki gleby wraz z bakteriami są osadzane na liściach i wnikają do blaszki liściowej poprzez aparaty szparkowe lub hydatody.
Cebula
W ostatnich latach obserwuje się coraz więcej chorób bakteryjnych występujących w uprawie cebuli. Jej rośliny mogą być porażane bakteriami bytującymi w glebie podczas deszczu lub wtedy, kiedy przejeżdżające maszyny rozbryzgują stojącą w koleinach wodę. Spektrum bakterii, które mogą infekować cebule, jest dość szerokie. Objawy zwykle pojawiają się wewnątrz główki i mają postać zgniłego środka zgrubienia, o charakterystycznym zapachu.
Ochrona warzyw przed chorobami bakteryjnymi – skuteczne środki i zabiegi
Na rynku jest wiele produktów miedziowych, takich jak Nordox 75 WG, które zabezpieczają uprawy przed wnikaniem bakterii do roślin, a więc działają zapobiegawczo. Jednak tego rodzaju środków trzeba używać dość często, zwłaszcza przy intensywnym wzroście roślin. Natomiast warunkiem ich skuteczności, zwłaszcza w przypadku dużych ros czy nawadniania upraw za pomocą deszczowni, jest dobre przylgnięcie cieczy do opryskanych części roślin lub związanie substancji aktywnej z woskiem roślinnym. W przeciwnym razie po prostu preparat zostanie zmyty z chronionych tkanek. Ponadto w ramach działań zapobiegawczych można włączyć produkty nawozowe bazujące na nanocząsteczkach srebra, np. Silver Mix i Silver Phos. Potencjał ochronny takich rozwiązań zależy od wielkości cząsteczek srebra, które mogą wnikać w przestrzenie pomiędzy komórkami i tam niszczyć bakterie, nie dopuszczając do infekcji.
Ochrona warzyw przed chorobami bakteryjnymi nie jest łatwa, gdyż musi być prowadzona głównie zapobiegawczo, a w okresie panowania warunków sprzyjających infekcji zabiegi trzeba wykonywać regularnie i dość często. Niestety, niejednokrotnie utrudnieniem jest też to, że producenci nie prowadzą lustracji plantacji na tyle często, by zauważyć pierwsze objawy chorób, a także nie zawsze obserwują warunki pogodowe i wiążą je z możliwym wpływem na wzrost presji chorób, zarówno bakteryjnych, jak i grzybowych. Na rynku jest wiele produktów miedziowych, takich jak Nordox 75 WG, które zabezpieczają uprawy przed wnikaniem bakterii do roślin, a więc działają zapobiegawczo. Jednak tego rodzaju środków trzeba używać dość często, zwłaszcza przy intensywnym wzroście roślin.
Piotr Borczyński
Główny specjalista do spraw warzywnictwa w Kujawsko-Pomorskim Ośrodku Doradztwa Rolniczego w Minikowie, oddział Zarzeczewo. Absolwent ATR Bydgoszcz. Od 28 lat zajmuje się doradztwem w dziedzinie uprawy, nawożenia i ochrony warzyw na terenie działania Ośrodka. Współpracuje z wieloma firmami nasiennymi i chemicznymi oraz z dużymi dystrybutorami środków do produkcji rolnej.
